ހަނގުރާމަވެރި ކޮމާންޑަރެއްގެ ހަޔާތުގައި އޭނާއަށް ލިބުނު އެންމެ މަތީ މެޑެއްޔާއި ޝަރަފުގެ ލަގަބު އެ މީހެއްގެ ހިދުމަތުގެ ކުރިޔަށް ލިބިވަޑައިގެންނެވި ކޮމާންޑަރަކު ދުނިޔެ ދެކެފައިވެއެވެ. އެއީ ޚާލިދު ބުނުލްވަލީދެވެ. ޚާލިދުގެފާނަކީ މުސްލިމުންގެ ތެރޭގައި ނަންހިނގާ އެފަދަ ދެވަނަ އެއް ނެތް ކާމިޔާބާއި ފަތަހައިގެ ލީޑަރެއްގެ ގޮތުގައިވެ، މުސްލިމުންގެ ބޮޑެތި ފުތޫޙާތުތަކުގެ އެއް މޭސްތިރީގެ ގޮތުގައި ޚާލިދުގެފާނު ވެގެންދިޔައީ، މާތް ނަބިއްޔާގެ މަތިވެރި ދޫފުޅުން "ޚާލިދަކީ ﷲ ގެ ކަނޑިތަކުގެ ތެރެއިން ކަނޑިއެއްކަމުގައި" ހަދީސް ކުރައްވައި އެމަތިވެރި ޝަރަފުލިބިވަޑައިގަތް ފަހުންނެވެ. އާދޭހެވެ! ޚާލިދުބުނުލްވަލީދަކީ އަދި އެކަލޭގެފާނުގެ ހަނގުރާމަވެރި ޙަޔާތްޕުޅަކީ މާތް މުޙައްމަދުގެފާނުގެ ނަބީކަމުގެ ތެދުކަމުގެ މައްޗަށް ހުރި ހެއްކެއްކަމުގައި އަޅުގަނޑު ޔަގީންކުރަމެވެ.

ޚާލިދުގެފާނުގެ ބައްޕާފުޅަކީ ޤުރައިޝްވަންހައިގެ ބޮޑެކެވެ. މަންމާފުޅަކީ މާތް ނަބިއްޔާ ކާވެނިބައްލަވައިގަތް އުންމުލްމުއުމިނީން މައުމޫނާ ބިންތުލްޙާރިޘްގެ ދައްތާފުޅެވެ. މާތް ނަބިއްޔާ ހިޖުރައަށްވެސް ވަޑައިގަތްތާ 8 (އަށެއް) އަހަރު ފަހުން ޚާލިދުގެފާނު މާތް ނަބިއްޔާގެ އަރިހަށް ވަޑައިގެން އިސްލާމްވިއިރު، އެކަލޭގެފާނުގެ އުމުރުފުޅުން ސާޅީހެވެ. އިސްލާމްވެވަޑައިގަތުމަށްފަހު އަވަހާރަވުމާ ހަމައަށްވެސް މުސްލިމުން ކުރި ކޮންމެ ބޮޑު ހަނގުރާމައެއްގައި ޚާލިދުގެފާނުގެ ދައުރު ނުހަނު ބޮޑެވެ. އެއިން ކޮންމެ ހަނގުރާމައެއްގައި އާދަޔާ ހިލާފު ހިތްވަރާއި ކެރުމާއި ޖެހިލުންކުޑަކަމުގެ އިތުރަށް ހިކުމަތްތެރިކަމާއި ރޭވުންތެރިކަން ދައްކުވައިދީފައިވަނީ އާދަޔާ ހިލާފު ދަރަޖައިގައެވެ.

ރޯމަނުންގެ ހިރަޤުލް ނުވަތަ ހަރކިއުލަސް އިސްލާމްވުމަށް ދައުވަތުދެއްވުމަށް މާތް ނަބިއްޔާ ފޮނުއްވި މެސެންޖަރ ޝަހީދުކޮށްލުމާ ގުޅިގެން އެމީހުންނާ ދެކޮޅަށް މާތް ނަބިއްޔާ ފޮނުއްވި ލަޝްކަރުގައި ޚާލިދުގެފާނު ހިމެނިވަޑައިގަތީ ކޮމާންޑަރެއްގެ ގޮތުގައެއް ނޫނެވެ. އެއީ ޝާމްކަރަ ފަތަހަވުމުގެ ކުރިއެވެ. އެލަޝްކަރުގެ ކޮމާންޑަރުންގެ ގޮތުގައި ތިން ބޭކަލެއް ހަމަޖެއްސެވިއެވެ. އެއީ ޒައިދު ބިން ހާރިޘަތާއި ޖަޢުފަރު ބިން އަބީޠާލިބްއާއި ޢަބްދުﷲ ބިން ރަވާޙަތެވެ. މި ތިން ބޭކަލުންމެ އެ ހަނގުރާމައިގައި ޝަހީދުވެވަޑައިގަތެވެ. އެހިނދު ޚާލިދުގެފާނު އިސްނަންގަވައި ކޮމާންޑަރެއްގެ ހައިސިއްޔަތުން ލަޝްކަރު އަލުން ރުކުރުވާލީ، އިތުރު ލަޝްކަރުތަކެއް މުސްލިމުންގެ ލަޝްކަރާ ގުޅެން އަންނަނީކަމަށް ރޯމަނުންނަށް ހީވާނެ ގޮތެއްގެ މަތީންނެވެ. ކަނާތްފަރާތުގައި ތިއްބެވި ބޭކަލުން ވާތަށް، ވާތް ފަރާތް ކަނާތަށް، އަދި ކުރީގައި ތިއްބެވި ބޭކަލުން ފަހަތަށް ފަހަތުގައި ތިއްބެވި ބޭކަލުން ކުރިޔަށް ބަދަލުކުރައްވައި، ކުއްލިއަކަށް ގަދަފަދަ ހަމަލާތަކެއް ދެއްވުމަށްފަހު، މުސްލިމުންނައިގެން ހަނގުރާމައިގެ މައިދާން ދޫކުރައްވައި އެނބުރި މަދީނާއަށް ވަޑައިގަތީއެވެ. ޚާލިދުގެފާނުގެ މި އިސްނެންގެވުމާއި ރޭވުންތެރިކަމަށްޓަކައި މުސްލިމުން އެފަހަރު ކުޑަ ގެއްލުމަކާއެކު ސަލާމްވި ސަލާމަތްވުމަކީ ފަތަހައެއްގެ ގޮތުގައި މާތް ނަބިއްޔާ ހެއްދެވިއެވެ. ޚާލިދުގެފާނަކީ ﷲ ގެ ކަނޑިއެއްކަމުގައި ނަބިއްޔާގެ މަތިވެރި ދޫފުޅުން ހަދީސްކުރައްވައި ޝަރަފުގެ މެޑެލި އެރުވުނީ މިހަނގުރާމައަށްފަހުގައެވެ.

އޭގެ ފަހުން ނަބިއްޔާގެ ހަޔާތްޕުޅުގައި ހިނގި އެންމެ ފަހު ހަނގުރާމަކަމަށްވާ ޔަރުމޫކު ހަނގުރާމައިގައި، ރޯމަނުންގެ މައްޗަށް މުސްލިމުން ފަތަހަ ހޯދުމުގައި ޚާލިދުގެފާނުގެ ދައުރު ނުހަނު ބޮޑެވެ. އެހަނގުރާމައަކީ ފެށުނީއްސުރެ ޚާލިދުގެފާނު ލީޑަރެއްގެ ގޮތުގައި ލީޑްކުރެއްވި ހަނގުރާމައެކެވެ.

ފުރަތަމަ ޚަލީފާ އަބޫބަކުރުގެފާނުގެ ޚިލާފަތުގައި ޚާލިދުގެފާނުގެ ދައުރަށް ބައްލަވާށެވެ! އަބޫބަކުރުގެފާނުގެ ޚިލާފަތު ފެށުމާއެކު މުޅި ޖަޒީރަތުލްޢަރަބްގައި ހިނގި އެންމެ ބޮޑު ފިތުނަޔާއި ބައިބައިވުމާއި މުސްލިމުންނަށް ލިބުނު ނިކަމަތިކަން އައީ މުރުތައްދުވެ އިސްލާމްދީނުން ބޭރުވެގަތް މީހުންގެ ސަބަބުންނެވެ. އެއީ ކުޑަ އަދަދެއް ނޫނެވެ. މާތް ނަބިއްޔާގެ ހަޔާތްޕުޅުގައި މުޅި ޖަޒީރަތުލް ޢަރަބްވަނީ އެކީއެކަށް އިސްލާމްވެފައެވެ. އަދި އިސްލާމީ ދައުވަތާއި މުސްލިމުންގެ ބާރުވެރިކަން އިރާގާއި ޝާމްކަރައާ ދިމާއަށް އޭރުއޮތީ މިސްރާބުޖަހާފައެވެ.

މުރުތައްދުވީ މީހުންނާ ހަނގުރާމަކޮށް އެބައިމީހުން މައިތިރިކުރުމަށް އަބޫބަކުރުގެފާނު ފޮނުއްވި އެންމެ ބޮޑު ލަޝްކަރުގެ ކޮމާންޑަރުކަން ދެއްވީ ޚާލިދުގެފާނަށެވެ. މުރުތައްދުވީ މީހުން ރަމަތަކޮށް އިސްލާމީ ދައުލަތުގެ ދަށަށް އެބައިމީހުން ގެނައުމުގައި މުސްލިމުން ހޯދި ނަސްރުގައި ޚާލިދުގެފާނަށްވުރެ ވަކީން ހިދުމަތްތެރި އެހެން ކޮމާންޑަރެއް ނެތެވެ. ރަސޫލުކަމަށް ދައުވާކޮށްގެން އުޅުނު ޠުލައިޙާ ކިޔާ ދޮގުވެރިޔާ ގަތުލުކޮށް އޭނާގެ ބައިގަނޑުވެސް ބަލިކޮށްލީ ޚާލިދުގެފާނު އިސްވެހުންނަވައިގެންނެވެ. އެހެންކަމާއެކު މުސްލިމުންގެ ފުރަތަމަ ޚިލާފަތުގެ ހަމަޖެހުމާއި އިސްލާމީ ދައުލަތުގެ ފުރަތަމަކޮޅު އުފެދިގެންއައި ބޮޑު ބަގާވާތުގެ ހުޅުކޮޅު އެކީއެކަށް ނިއްވާލުމުގައި ޚާލިދުގެފާނަކީ މުހިންމު ދައުރެއް އަދާކުރެއްވި އިސްލާމީ ބަތޮލެކެވެ.

އަބޫބަކުރުގެފާނުގެ ހިލާފަތުގައި، އިރާގުކަރައާއި ޝާމްކަރަ ފަތަހަކުރެއްވުމަށް އެކި އެކި ކޮމާންޑަރުންގެ ދަށުން ގިނަ ލަޝްކަރުތައް ފޮނުއްވިއިރު، ޚާލިދުގެފާނު ހިމެނިވަޑައިގަތީ، އެންމެ އިސް ކޮމާންޑަރުންގެ ތެރޭގައެވެ. އެގޮތުން ޚާލިދުގެފާނުގެ ލީޑަރޝިޕްގައި އިރާގުކަރައާއި ޝާމްކަރައިގެ ގިނަ ރަށްތައް ފަތަހަކުރެވިގެންދިޔައެވެ.

އަދި ފަހުން ޢުމަރުގެފާނުގެ ހިލާފަތުގައި ވެސް ޝާމްކަރައިގެ ބާކީ ހުރި ރަށްތައް ފަތަހަކުރުމުގައި ޚާލިދުގެފާނުގެ ދައުރު ބޮޑެވެ. ކޮމާންޑަރެއްގެ ހައިސިއްޔަތުންނާއި ކޮމާންޑަރުކަމުން ވަކިކުރައްވާފައި ހުރި ވަގުތުތަކުގައި އާންމު ލަޝްކަރީއެއްގެ ހައިސިއްޔަތުންނެވެ.

ހަނގުރާމައިގެ މައިދާނުގައި ހިދުމަތުގެ ގޮތުން ބަލާއިރު، ޚާލިދުގެފާނާއި އެއްދުވަސްވަރެއްގައި އުޅުއްވި އެހެން ހުރިހާ ޞަޙާބީންނަކަށްވުރެ އެކަލޭގެފާނުގެ ނަންފުޅުގެ ހައިބަތު ބޮޑުވެފައި ހިދުމަތުގެ ގޮތުން މުއްސަނދިކަމުގައި އަޅުގަނޑަށް ފެނެއެވެ. އެކަމަކު އެމަންޒަރުތައް ފެނިވަޑައިގަތުމަކާ ނުލައި މާތް ނަބިއްޔާ ޚާލިދުގެފާނަކީ ﷲ ގެ ކަނޑިތަކުގެ ތެރެއިން ކަނޑިއެއްކަމުގައި ހަދީސް ކުރެއްވާފައި އޮތުމަކީ އިތުރު އެކަލޭގެފާނުގެ މުއުޖިޒާތެކެވެ. އެގޮތަށް ހަދީސް ކުރެއްވީ ޚާލިދުގެފާނު އިސްލާމްވެވަޑައިގަތުމާއެކު ފުރަތަމަ ފޮނުއްވި ހަނގުރާމައަށްފަހުގައެވެ. އެއީ މުއުތާ ހަނގުރާމައެވެ. އެހަނގުރާމައިގައި އޭގެ ޒާތުގައި މުސްލިމުންނަށް ނަސްރެއް ނުލިބެއެވެ. ޚާލިދުގެފާނުގެ ރޭވުންތެރިކަމެއްގެ ސަބަބުން ލިބެން އޮތް ބޮޑުގެއްލުން ކުޑަގެއްލުމަކަށް ބަދަލުވެގެންދިޔަ ދިއުން ނަސްރެއްގެ ގޮތުގައި ސިފަވެގެންދިޔަ ނަމަވެހެވެ.

އުމުރުފުޅުން ފަންސާސް ފަސްއަހަރުފުޅުގައި ޚާލިދުގެފާނު ދުނިޔެ ދޫކުރެއްވީ މަދީނާގައި، ގެކޮޅުގައި އަމިއްލަ ދާންމަތިކޮޅުގައި އޮންނަވައެވެ. އެތައް ގިނަގުނަ ހަނގުރާމައެއްގައި ބައިވެރިވި ނަމަވެސް ޝަހީދުވެވަޑައިގަތުމުގެ ޝަރަފުލިބިވަޑައި ނުގަތް ކަންމައްޗަށް ހިތާމަކުރައްވާ ހާލުކޮޅުގައެވެ.

ހަމަ އެކަނި އެންމެ ހަނގުރާމައެއްގައި ވެސް ދިހަ ބާރަ ކަނޑި ޚާލިދުގެފާނުގެ އަތްޕުޅަށް ބިނދިފައި އޮވެދާނެއެވެ. އެކަމަކު ހަނގުރާމައިގެ މައިދާނުގައި ބިންދައިގެން ނުދިޔައީ ޚާލިދުގެފާނެވެ. އާދޭހެވެ! ﷲ ގެ ކަނޑިއެވެ. މާތް ނަބިއްޔާގެ މަޖާޒީ ބަސްފުޅުގައިވެސް ހުރި ތެދުވެރިކަމުގެ ބޮޑުކަމާއެވެ.