ވެރިންގެ ހިދުމަތްތައް މީޒާންކޮށް ވަޒަންކުރުމުގައި ރައީސް ނާސިރާމެދު ދިވެހި ތާރީހު އޮތީ އިހުމާލުވެފަ އެވެ. އަޅުގަނޑުމެންގެ މި ޖީލަށް ފެށުނުއިރު ރައީސް ނާސިރުއާ ގުޅޭގޮތުން މަޝްހޫރުވެފައި އޮތީ އެމަނިކުފާނުގެ ނޭއްގާނީ ކަމުގެ ވާހަކަ އެވެ. އޭގެ ކުރީގެ ވެރިންނަށް ކިޔެނީ މަދަހަ ސަނާ ތައުރީފެވެ. އަޅުގަނޑަށް ފެންނަ ފެނުމުގައި އެހެންވުމުގެ ސަބަބަކީ، އަޅުގަނޑުމެންގެ ޖީލު ހޭލައިގަތްއިރު ތާރީހު ބަލައި ކިޔާން ތިބި ދޫތަކުގެ ފިތުނަވެރިކަމާއި ވިހަކަމެވެ. އަޅުގަނޑުމެންނަށް ދައްކާފައި އޮތީ ފޮރުވާންވާ އެއްޗެއް ފޮރުވާފައި ބާކީ އޮތް މަދު މަންޒަރެކެވެ.

ރައީސް ނާސިރުގެ ވެރިކަމުގައި ހިނގައިދިޔަ ހުރިހާ ކަމެއް ރަނގަޅޭ ނުދެންނެވޭނެ އެވެ. ސުވާލު އުފެދޭ ފަދަ އެތައް ކަމެއް ލިޔެކިޔުމުން ފެންނާން އެބަހުއްޓެވެ. ބުނިބުންޏަށް ނުބަލައި އަމިއްލައަށް ބަލާލީމާވެސް ފެންނަ މަންޒަރަކީ އެއީ އެވެ. އެހެންނަމަވެސް އެއީ އެ ވެރިކަމުގެ ހިދުމަތްތައް ވަންހަނާ ކުރުން ޖާއިޒު ސަބަބަކަށް ވާނޭތޯ އެވެ. ރައީސް ނާސިރުގެ ވެރިކަމަކީ ރާއްޖޭގައި ވަރަށް ގިނަ ކަންކަން އަލަށް ފެށި ތައާރަފުކުރެވުނު ވެރިކަމެކެވެ. އެއީ ދުރަށް ވިސްނަވައިގެން ކަންކަން ރޭއްވެވި ލީޑަރެކެވެ.

ކޮންމެ ހުކުރު ދުވަހަކު، ފެންވަރައި ތިއްތި ވެލައިގެން މިސްކިތާ ހަމައަށް ތިޔަ ދެވެނީ ފަހު ހުތުބާ ނިންމާ ދުއާގެ އަޑަށެވެ. އެކަމަކު، އެކެއްގެ ކޮނޑުމަތިން އަނެކެއްގެ ބޯމަތިން އަރައިގެން، ދެތިން މީހެއްގެ އަތަށް ފައިން އަރާފައި ގޮސް ޖާގައެއް ހާވާލައިގެން އެންމެ ކުރީ ދެތިން ސަފަށް އެބަ ވަދެގަނެވޭ ނޫންހެއްޔެވެ؟ މިއަދު އެކަން އެހެން އޮތަސް އެއީ އިހަށް އޮތް ޖާގައެއް ނޫނެވެ. ނޮވެމްބަރު 11، 1968 ގެ ކުރިން އެކަން ހަމަޖެހިފައި އޮތީ އެހެނެއް ނޫނެވެ.

ހުކުރު މިސްކިތުގެ ވަކި ކޮޓަރިކޮޅު ހާއްސަކުރެވިފައި ހުންނަނީ ރަދުންނަށެވެ. ރަދުން ބޭނުންފުޅުވެއްޖެނަމަ އެތަނަށް ނުވެއްދޭކަށް އެއްޗެއް މީހެއް ނެތެވެ. މާބަނޑޭރި ބޭކަލަކާއި އޮގަރު ކަނޑި އައްޑަނަކޮޅު ހިފާ މީހާއާއި، ބަޑިކޮޅު ހިފާ މީހާއާއި، ދެންވެސް ރަދުން އިޒުނަ ދެއްވައިފި ކޮންމެ މީހަކަށް ރަދުންގެ އަރިހުގައި އެކޮޓަރިކޮޅަށް ވަދެވޭނެ އެވެ. ކުޑަމިނުން ރަދުންގެ ފީކުދާންވެސް އެކޮޓަރިކޮޅަށް ވެއްދެ އެވެ. މިސްކިތުގެ ހުރުމަތަށްވުރެ ރަދުންގެ ހުރުމަތް ބޮޑެވެ. ރަދުން ވަޑައިގަންނަވަންވާއިރަށް މިސްކިތުގައި ތިބޭ މީހުން ރަދުން މަގު ހަދަންޖެހެ އެވެ. އެ މަގު ރޫޅާލައި މިސްކިތުގައި އެތުރިލެވޭނީ ރަދުން ކޮޓަރިކޮޅަށް ވަދެވަޑައިގަތުމުންނެވެ.

މިސްކިތުގެ ކުރީ ހަތަރު ތަނބުން އެތެރެ ހާއްސަވެފައި އޮންނަނީ އަރިހުގައި ވަޑައިގަންނަވާ ހަނގުބޭކަލުންނަށެވެ. ހުކުރުކުރާ ޚަތީބަށާއި ދީދީންނާއި ސީދީންނަށް މިހުރާބުގެ އެވެ. މިހުރާބުގޭގެ ބޭރުން އަޅާފައިވާ މަހުމާގަނޑު ތިއްބަވާނީ ބޮޑުބޭކަލުންނެވެ. އާންމުން ތިބޭނީ އޭގެ ފަހަށް އޮންނަ ސަފުތަކުގަ އެވެ. ރައީސް ނާސިރުގެ ވެރިކަމުގައި މި އުސޫލު އެއްކޮށް އުވާލައްވައި މިސްކިތުގެ ވަކިތަނެއް ވަކި މީހަކަށް ހާއްސަކުރުން ހުއްޓަވާލެއްވި އެވެ. އެކަން ކުރެއްވީ އޭރުގެ ބޮޑުންގެ އެތައް ބައެއްގެ ވިސްނުމާ ދެކޮޅަށެވެ.

ސަރުކާރުގެ ވުޒާރާތަކުގައި ވެރިން އިށީނދެވަޑައިގަތުމަށް ހާއްސަ ކުރެވިފައި ހުންނަނީ އަތްގަނޑުލީ އަދަރާދަގޮނޑި އެވެ. ވުޒާރާއެއްގެ މުވައްޒަފަކަށް ނުވަތަ ކަމަކު އެދިގެން އަންނަ މީހަކަށް ނުވަތަ ވުޒާރާގެ ބޭނުމަކަށް ހާޒިރުކުރެވޭ މީހަކަށްވެސް އެ ކަހަލަ ގޮނޑިއެއްގައި އިށީނުމުގެ ފުރުސަތެއް ނޯވެ އެވެ. އިށީނދެއްޖެނަމަ އަދަބުވެސް ލިބެ އެވެ. ރައީސް ނާސިރުގެ ވެރިކަމުގައި އެކަންވެސް ހުއްޓަވާލައްވައި ހަމަހަމަކަން ގާއިމުކުރެއްވި އެވެ. ގޮނޑި ހުރި މިންވަރަކުން ކޮންމެ މީހަކުވެސް ކޮންމެ ކަހަލަ ގޮނޑިއެއްގައިވެސް އިށީންނަންވީ އެވެ. މިހެން ހެއްދެވުމަކުން ދިވެހިން ވެރިންނަށް ކުރާ އިހުތިރާމާއި ގަދަރު ކެނޑިގެނެއް ނުދެ އެވެ. ވިއްޔާ ވީ އިތުރެވެ.

ތާނިޔާ ކިޔުން ހުއްޓުވާލެއްވީ ރައީސް ނާސިރުގެ ވެރިކަމުގަ އެވެ. ރަދީފުގައި ތާނިޔާ މާނަކޮށްދީފައި އޮތީ "ދީނަށް ނަސްރު ދެއްވައި ވެރިންނާއި ރައްޔިތުން އެންމެހާ ނުރައްކާތެރި ކަންތައްތަކުން ސަލާމަތް ކުރެއްވުން އެދި ކުރާ އިލްތިމާސެއް." މިހެންނެވެ. ތާނިޔާ ކިޔަމުންއައީ ހުކުރު ނަމާދުގެ ފަހުގައިއާއި އީދު ނަމާދުގެ ފަހުގައިއާއި ރަސްމީ ބޮޑެތި ކަންކަމުގައި ސަލަވާތް ފާތިހާ ކިޔަވަން ފެށުމުގެ ކުރިންނެވެ.

އަބްދުލްހަކީމް ހުސައިން މަނިކު (1997) ވިދާޅުވާ ގޮތުން ދެ ގޮތަކަށް ތާނިޔާ ކިޔައި އުޅުނެވެ. ފުރަތަމަ ގޮތަކީ ޝަމްސުއްދީން ތާނިޔާ އެވެ. މިއީ މިއީ ތިންވަނަ ޝަމްސުއްދީން ރަދުންނަށް ނިސްބަތްކުރެވުނު ތާނިޔާ އެވެ. މި ތާނިޔާގައި ކިޔައި އުޅުނީ "އިސްލާމް ދީނުގެ ނަސްރު ގަދަކުރައްވައި ކާފިރުތަކުންނާއި ދީނުގެ އަދުއްވުންތަކުން ނިކަމެތި ކުރައްވައި ރާއްޖެ ތިޔާގި ކުރައްވައި ބަލިމަޑުކަމާއި ތަދުމަޑުކަން ފިއްލަވައި އަހަރުމެންގެ މައުލާނައްސުލްތާނު މުހައްމަދު ޝަމްސުއްދީނު ބުނު ސުލްތާން އިބްރާހީމް ނޫރައްދީން ބުނު ސުލްތާން މުހައްމަދު އިމާދުއްދީން މި ރަސްގެފާނުގެ އުމުރުފުޅު ދިގުކުރައްވައި ނަސްރުވެރި ކުރައްވައި އަދުލުވެރި ކުރައްވައި، ނުނިޔަތްލީ މީހަކު ނިކަމެތިކުރައްވައި، އެންމެހައި ބަލާއާފާތުން މިރަސްގެފާނާއި ދިވެހިރައްޔިތުން ރައްކާތެރިކުރެއްވުމަށް ދުއާކުރުމަށް އަލްފާތިހާ" މިފަދައިންނެވެ.

ދެން ކިޔައި އުޅުނީ ވަލީ ކޮމިޓީގެ ތާނިޔާ އެވެ. މި ތާނިޔާގައިވެސް ކިޔައި އުޅުނީ އެއް ވާހަކަތަކެކެވެ. ރަދުންގެ ނަންފުޅު ބަދަލުވަނީ އެވެ. ވެރިންނަށް ނުނިޔަތް ލީ މީހަކު ނިކަމެތިކުރުމަށް ކިޔައި އުޅުނު ދުއާއަކީ ދީނުގައި އޮތް ސާބިތު ދުއާއެއް ނޫނެވެ. އޭރު ތިއްބެވި އިލްމުވެރިން މިކަން އެންމެ ރަނގަޅުކަމަށް ދެކިގެން ތިބިނަމަވެސް ރައީސް ނާސިރުގެ ވެރިކަމުގައި ސެޕްޓެމްބަރު 3، 1966 ގައި ތާނިޔާކިޔުން އެއްކޮށް ހުއްޓަވާލެއްވި އެވެ. އެގޮތަށް އަމަލުކުރެއްވީ ތާނިޔާ ކިޔުމަކީ ދީނީ ގޮތުން ސާބިތުވާ ކަމެއް ނޫންކަމަށްވެ، އެއީ ބިދުއައެއްކަމަށް އިލްމުވެރިންގެ ލަފާލިބިވަޑައިގެންނެވެ.

ނާބައަކީ މަގުރިބު ނަމާދަށް މާލޭ ހުކުރު މިސްކިތު މުންނާރުން ބަންގި ގޮވައި ނިމުމާ ވިދިގެން ނާބުސްހާނުން ޖަހައި އުޅުނު ބެރެވެ. މިއީ އެއްގޮތަކަށްވެސް ނަމާދު ގަޑި އަންގައި ދިނުމަށް ޖަހައި އުޅުނު ބެރެއް ނޫނެވެ. ނާބަ ޖަހަން ފެށުނު ގޮތާ ބެހޭ ގޮތުން އެތައް ގޮތަކަށް ވާހަކަ ދެކެވެ އެވެ. މީގެ ތެރެއިން އެއް ވާހަކައަކީ ތަބުރޭޒުގެ ފާނާއި ރަންނަމާރީގެ ހަނގުރާމައިގެ ވާހަކަ އެވެ. މި ރަންނަމާރި މާލޭގެ އެއްކޮޅުގައި ހުރެ ދިގުވެގެން ގޮސް ގުދުވެ، މާލޭގެ އަނެއްފަރާތުގައި ހުންނަ މަސް ފުނި ކާލަނީޔޯލަ އެވެ. މިކަމުން ދިވެހިން ސަލާމަތްކުރިކަމަށް ވަނީ ތަބުރޭޒުގެފާނެވެ.

ތަބުރޭޒުގެފާނުގެ ބާރުގެ ދަށަށް މި ރަންނަމާރި ގެންނަވައި އަންގަވަނީ ކުޑަވުމަށެވެ. ކުޑަވަމުން ކުޑަވަމުންގޮސް އާދައިގެ އިންސާނަކާ އެއްވަރަށް ކުޑަވުމުން އަދިވެސް ކުޑަވުމަށް އެންގެވީ އެވެ. ރަންނަމާރި ކުޅަ ޝަރުތަކީ ތަބުރޭޒުގެފާނުގެ ބާރުވެރިކަން ނެތް ދުވަހެއް އައިސްފިނަމަ މާލެއަށް އެރުމުގެ އިޒުނަ ދެއްވުމެވެ. އެހެން ބުނުމުން ތަބުރޭޒުގެފާނު ފައިންޕުޅު ފަލަމަސްގަނޑުގައި އަތްޕުޅުން ވަކި ހަމައަކަށް ބެރު ޖައްސަވަމުން ވިދާޅުވެ އެވެ. މި ބެރުޖަހާއަޑު އިވޭހާ ހިނދަކު އެއީ އަހަރެންގެ ވެރިކަމެވެ. ވިދިވިދިގެން ތިން ރޭ މި އަޑު ނީވިއްޖެނަމަ އެއީ އަހަރެންގެ ވެރިކަން ނިމުނީކަމަށް ބަލާށެވެ. ދެން އޭގެ ފަހުގައި ކަލޭ އަރާށެވެ. ރަންނަމާރި މިޝަރުތަށް ރުހި ފަންޏެއް ވަރަށް ކުޑަވުމުން ތޯލާ ފުޅިއަކަށް ލައްވައި ހެންވޭރުކޮޅުން މޫދުގައި އޮތް ކޭމަލާ ކިޔާ ބޮޑު ހިރިއެއްގެ ދަށަށް ލެއްވީ އެވެ. ކޮންމެ ރެޔަކު ނާބަ ޖަހަމުން ގެންދިޔައީ މިކަން ހުއްޓާލައިފިނަމަ އެ ރަންނަމާރި އަރާފާނެތީ އެވެ.

ރައީސް ނާސިރުގެ ވެރިކަމުގައި ބޮޑުގަނޑުވަތު ތަޅާލި ދުވަސްވަރު ނާބަޖެހުންވެސް ހުއްޓާލީ އެވެ. އެއީ ނާބުސްހާނާވެސް އުވާލައްވާފަ އެވެ. އޭގެ ފަހުން ތިން ރޭ ފާއިތުވެ، އޭގެ މައްޗަށް ބައިގަރުނުވެގެންދާއިރުވެސް އެއްކަލަހަ ރަންނަމާރި އަދިވެސް ކޭމަލާ ހިރި ދަށުގައި ހަމަ އެތޯލާ ފުޅީގައި ހިރިވެސް ނުލެވި އެބައޮވެ އެވެ. މާލެއަކަށް ނާރަ އެވެ.

ރައީސް ނާސިރު ކޮށްދެއްވާފައި ހުރީ މިފަދަ އެތައް ހިދުމަތެކެވެ. މިއީ ވަރަށް ކުދިކުދި ކަންކަމޭ ހީވިޔަސް، މިފަދަ ކަންކަން ހިމެނެނީ ދިވެހިންގެ ވިސްނުން ކުރިއަރައި ދިއުމަށް ހުރަސް އެޅި ސަބަބުތަކުގެ ތެރޭގަ އެވެ. މިނިވަން ދައުލަތެއްގެ ގޮތުގައި އައު ދުނިޔެއަކަށް ތައާރަފުވަމުން އައި ދިވެހިރާއްޖެއަށް ބޭނުންވީ ދުނިޔޭގެ ވިސްނުމާ ފައިހަމަކުރާ ޒަމާނީ ވިސްނުމެކެވެ. ދިވެހިންގެ ދީނީ އަގީދާގެ މަތީގައި ތިބެ، ބޯދާ ވިސްނުމުން އަރައިގަނެ ކުރިއަށް ދެވޭނޭ މަގެކެވެ. ރައީސް ނާސިރުގެ މަސައްކަތްޕުޅުން އެމަގު ތަނަވަސްކޮށްދެއްވީ މިފަދަ އެތައް އިންގިލާބީ ބަދަލުތަކަކުންނެވެ

މައުލޫމާތު ހޯދުމަށް ބަލާފައިވާނީ

• ދިވެހި ތާރީހަށް އައު އަލިކަމެއް
• 'އިއްޔެ' މަޖައްލާ