އިދާރީ ގޮތުން ހުވަދު އަތޮޅު ދެ އަތޮޅެއްގެ ގޮތުގައި ހަމަޖައްސައި ހުވަދު އަތޮޅު އުތުރު ބުރި އާއި ދެކުނު ބުރި ކަނޑައެޅީ މީގެ 61 އަހަރު ކުރިން، 1961 ވަނަ އަހަރު މާޗު 1 ގަ އެވެ. އެއަށް ފަހު އެ އަތޮޅުގެ ވެރިކަން ކުރާ ރަށަކީ ވިލިނގިލި ކަމަށް ކަނޑައެޅި އެވެ. ނަމަވެސް، ރަށުގެ ތާރީހާއި ގަދީމީ ކަންކަން އެއަށް ވުރެ މާ ދޮށްޓެވެ.

ހުވަދު އަތޮޅުން ސީދާ ސިލޯނަށް ދަތުރު ކުރި ޒަމާނުގައި އެ ރަށަކީ ސިލޯނަށް ފުރާ އެންމެ ފަހު، އަދި އަންނައިރު އެންމެ ފުރަތަމަ ބަނދަރެވެ. ވިލިނގިލީ ތާރީހު ދިރާސާ ކުރައްވާ، ރައްޔިތުން ހާއްސަ މަޖިލީހުގެ ކުރީގެ މެމްބަރު އަދުނާން ހަލީމް ވިދާޅުވީ އެ ޒަމާނުގައި އިގުތިސޯދީ ގޮތުން ވަރުގަދަ ބަނދަރަކަށް ވިލިނގިލި ވެގެން ދިޔައީ މަސްވެރި ކަމާއި ރަށުގެ ވިޔަފާރި އާއި މުއްސަނދިކަމުގެ ސަބަބުންނެވެ. ސިލޯނަށް ގެންދާނެ މަސް އެންމެ ގިނައިން ލިބޭ އެއް ރަށަކީ ވިލިނގިއްޔެވެ. އޮޑިފަހަރު ސިލޯނަށް ފުރުމަށް މުދާ ބަރު ކުރަނީ ވިލިނގިލިން ލިބޭ ހިކި ކަނޑުމަހަށް ބަލައިގެންނެވެ.

އެ ވަރުގެ ވަރުގަދަ އިގުތިސޯދެކެވެ. ރަށުގައި އުޅުނު ފަތިކޮއްޔަގެ ވާހަކައިން އެކަނި ވެސް ރަށުގެ މުއްސަނދިކަން އެނގެ އެވެ. އޭނާގެ މުއްސަނދިކަމުގެ ސަބަބުން، އެއްތަނުން އަނެއް ތަނަށް ހިނގާފައި ދިއުމަކީ ދެރަ ކަމެއްގެ ގޮތުގައި ދެކޭތީވެ، އެއްގަމުގައި ދުއްވާނެ ވެހިކަލެއްގެ ގޮތުގައި ފުރޮޅުލީ ކަނދުފައްޗެއް ލަކުޑިން ތައްޔާރުކޮށް ބޭނުންކުރި ކަމަށް ބުނެ އުޅެ އެވެ.

މިރަށް ގުދުރަތީ ގޮތުން އުފެދިފައިވާ ގޮތަށް ބަލާއިރު، މިހާރު އެއް ފަސްގަނޑެއްގެ ގޮތުގައި ފެންނަން އޮތަސް، އަދުނާނު ވިދާޅުވި ގޮތުގައި ކުރިން އެއީ ވަކިން އޮތް ތިން ރަށެވެ. ވިލިނގިލީގެ އިރުމަތީ ފަރާތާއި ހުޅަނގު ފަރާތުން ދެ ރަށް އޮތެވެ. އެ ދެ ރަށް ވަކިވެފައި އޮތީ ޗަކަ ބިމުންނެވެ. ނަމަވެސް މިހާރު ރަށް ހިއްކައި އެ ދެ ރަށް ވެސް ވިލިނގިލީގެ ބަޔަކަށް ވަނީ ވެފަ އެވެ. ރަށުގައި ގުދުރަތީ ގޮތުން އޮތް ދެ ކުޅިއަކީ ތަފާތު ދިރުންތައް އާލާވެ ހެދޭ ދެ ކުޅި އެކެވެ. އެއް ކުޅީގައި ކުނާ ވިޔުމަށް ބޭނުންކުރާ ހައި ހެދޭއިރު، އަނެއް ކުޅީގައި ހެދެނީ ބުރައްވެވެ.

ގއ. ވިލިނގިލި

މި ރަށާ ގުޅިފައިވާ އެކަފަރަކީ ވެސް އާދަޔާ ހިލާފު ފަރެކެވެ. ގިނަ އަދަދެއްގެ ބޯޓުތައް އެކި ފަހަރު މަތިން އުރިފައިވެ އެވެ. އެ ފަރަށް އުރުނު ބޯޓުތަކުގެ ވާހަކަ ތާރީހުގެ ފަތްފުށްތަކުގައި ލިޔެވިގެން އައިސްފައި ވާއިރު އެންމެ ފާހަގަކޮށްލެވޭ އެއް ހާދިސާއަކީ ހަސަން ނޫރައްދީން-1ގެ ރަސްކަމުގައި މީލާދީން 1797 ގައި އެކަފަރަށް އުރުނު އިންޑިއާގެ ސޫރަތުގެ ނަވެއްގެ ވާހަކަ އެވެ. އެ ނަވުގައި ވަރަށް ގިނަ އަދަދެއްގެ ރަންރިހީގެ ރިޔާލަ އާއި، ގަހަނާ ހުއްޓެވެ.

"އެ ހަބަރު ރަސްގެފާނަށް ލިބިވަޑައިގަތުމުން މިތަކެތި ގަނީމާ ކުރައްވައި ދައުލަތަށް ނަންގަވައި މާލެއަށް ގެންދަވައިފި އެވެ. އަދި މި ތަކެތި މާލެއަށް ގެންދަވައި މީގެތެރެއިން ވަރަށް ގިނަ ތަކެތި ރަސްގެފާނުގެ ހައްޖު ދަތުރުފުޅަށް އެ އަހަރު އަލަށް ބަނދެ ތައްޔާރު ކުރައްވަމުން ގެންދެވި ނާކޮޅަށް އަރުވައިފި އެވެ. މިދަތުރުފުޅު ކުުރެއްވީ އިތުރު އެހެން އުޅަނދަކާއެކު ވަރަށް ފުރިހަމަ އިއްޒަތުގަ އެވެ. ވަރަށް ފުރިހަމަ އަށް ދަތުރު ހައްދަވައިގެން ހަތިޔާރާއި، ބާރާއި، ތަނަވަސް ކަމާއިއެކުގަ އެވެ. އަރިހުގައި ލަޝްކަރީންނާއެކު 238 މީހުން ގެންދެވިއެވެ." އަދުނާން ހަލީމް ލިޔުއްވާފައިވެ އެވެ.

ރަދުންގެ ނާކޮޅުގައި ހުރި ރަންރިހީގެ ގަހަނާތަކާއި، ރިޔާލަތަކާއި، އެހެނިހެން މުދަލާއި، ތަކެއްޗާއި، ހަތިޔާރާއި، ބޮޑުބަޑިތަކުގެ މަޢުލޫމާތު މައްކާ ވެރިޔާ ޝަރީފް ޣާލިބަށް ލިބިވަޑައިގެންނެވުމުން، އެތަކެތި އަތުލައްވަން އެކި ގޮތްގޮތުން ދިމާކުރައްވައި، އުދަގޫ ކުރައްވައި އެންމެ ފަހުން ރަދުންގެ ނަވުގަ އާއި އޮޑިކޮޅުގައި ހުރިނަމަހުރި ހުރިހާ ތަކެއްޗެއް މައްކާގެ ވެރިޔާ އަތުލެއްވި ކަމަށްވެ އެވެ.

ރަސްގެފާނު އަވަހާރަވީ މައްކާގަ އެވެ. ބުނެވޭ ގޮތުގައި މައްކާގެ ވެރިޔާގެ ނުބައި ރޭވުމުން ރަސްގެފާނަށް ކަށިވިދުރި ޖައްސައި، އެ އާލާސްކަފުޅުގައި އަވަހާރަވީ އެވެ.

ވިލިނގިލީގެ ތާރީހަށް ފީނާލާއިރު ކުރީގެ ރައީސް މައުމޫން އަބްދުލް ގައްޔޫމްގެ އާއިލާ ނިސްބަތްވަނީ ވެސް މި ރަށަށެވެ. މައުމޫނުގެ މައިފުށުގެ މާމާފުޅަކީ ވިލިނގިލީ މީހެކެވެ. ބައްޕާފުޅުގެ އާއިލާ ގުޅިފައި ވަނީ ޒެންޒިބާރުން ވިލިނގިއްޔަށް ލެއްގި ސަލީމްގެ މުހައްމަދު (ބަބުރު ނައިބު) އާ ކަމަށް އަދުނާނު ހަލީމު ވިދާޅުވެ އެވެ.

މިހާރު ވެސް ތަރައްގީ އާއި މުއްސަނދިކަމުގެ ގޮތުން ފާހަގަ ކޮށްލެވޭ މި ރަށަށް ދީފައިވާ އިނގިރޭސި އަކުރާއި ނަންބަރަކީ ޕީ-2 އެވެ. ރަށުގެ އާބާދީ 5،800 އަށް ވުރެ މައްޗަށް ދިޔަ ނަމަވެސް ދިރިއުޅޭ އާބާދީއަކީ ގާތްގަނޑަކަށް 3،800 އެވެ.

ރަށުގެ އިގުތިސޯދުގެ މައިގަނޑު ހަރަކާތަކީ މަސްވެރިކަމެވެ. ރަނގަޅު ފެންވަރުގެ 15 މަސް ދޯނި އޮންނައިރު، ކުދި ދޯނި ފަހަރާއި ލޯންޗު ފަހަރާއި ބޯޓު ފަހަރު ގިނަ އެވެ. އާންމު ވިޔަފާރި ފުޅާ ދާއިރާއެއްގައި ހިންގާއިރު، މިހާރު ވެސް 40 ފިހާރަ އާއި ނުވަ ކެފޭ ހުރިއިރު، ހަ ގަރާޖާއި ތެލާއި ގޭސް ވިއްކާ ދެ ތަނެއް އެބަ ހުއްޓެވެ. އެހެނިހެން ވިޔަފާރީގެ 10 ތަނެއް ހުރެ އެވެ.

އެއްގަމު އުޅަނދު ފަހަރުގެ އަދަދުން ވެސް ތަނަވަސްކަން އެނގެ އެވެ. ރަށުގައި 550 އަށް ވުރެ ގިނަ ސައިކަލް ދުއްވާއިރު، ޕިކަޕާއި ކާރާއި އެހެނިހެން ވެހިކަލްތަކުގެ އަދަދު 25 އަށް ވުރެ ގިނަ އެވެ. މި ރަށުގައި ގްރޭޑް 12 އަށް ކިޔަވައިދޭއިރު، ސިއްހީ ހިދުމަތް ހުރީ ރަނގަޅު ފެންވަރެއްގަ އެވެ. އާންމު އެހެން ހިދުމަތްތައް އެބަ ހުއްޓެވެ. ސަރުކާރުގެ ގިނަ ގިނަ ހިދުމަތްތައް މިރަށުން ލިބޭއިރު މިއީ މި އަތޮޅުގެ އިދާރީ އަދި ވިޔަފާރި ހަބެވެ.