ޖޫން 9، 2004 ވަނަ ދުވަހުގެ ރޭ އިސްލާމީ މަރުކަޒުގައި އޭރުގެ ރައީސް މައުމޫން އަބްދުލްގައްޔޫމް ތާރީހީ ތަގުރީރެއް ދެއްވި އެވެ. އޭރު އޮތީ، އޭގެ ކުރީ އަހަރު މާފުށީ ޖަލުގައި އީވާން ނަސީމް މަރާލި ހާދިސާއާ ގުޅިގެން ރާއްޖޭގައި ރޯވި ސިޔާސީ ހުޅުގަނޑާ އެކު، އިދިކޮޅު ހަރަކާތްތަކަށް ބާރުލިބިފަ އެވެ. އެހެންވެ ބެލެވުނު ގޮތުގައި އެ ތަގުރީރަކީ 26 އަހަރުވީ ވެރިކަން ދިފާއުކުރެއްވުމަށް ސިޔާސީ އިސްލާހުތަކެއް ގެންނަންވީ ވަގުތު ޖެހިއްޖެ ކަމަށް ރައީސް މައުމޫން އަމިއްލަފުޅަށް ގަބޫލުކުރެއްވި ކަމުގެ ނިޝާނެކެވެ. އެ ތަގުރީރުގައި މައުމޫން ދެއްވީ އޭރު އަމަލުކުރަމުން އައި 1998ގެ ނޫ ގާނޫނުއަސާސީ އިސްލާހުކުރާއިރު ގެންނަން އެމަނިކުފާނަށް ފެނިވަޑައިގަންނަވާ ހިޔާލުފުޅުތަކެވެ.

މައުމޫނުގެ ތަގުރީރުގައި، އެމަނިކުފާނު ވެސް ފާހަގަކުރެއްވި ގޮތުގައި އަޑުއަހަން ތިބި މީހުންގެ މޫނުމަތިން ސުވާލުމާކުތަކެއް ފެނުނީ، ވެރިކަމުގެ ނިޒާމާއި ބޮޑުވަޒީރަކު އައްޔަންކުރުމާ ބެހޭގޮތުން ދެއްކެވި ވާހަކައާ އެކު އެވެ. އެ ނޫން މައިގަނޑު ވާހަކަތަކަކީ އިދިކޮޅު އިސްލާހީ ހަރަކާތުން އޭރު ދައްކަމުން އައި ވާހަކަތަކެވެ.

ނިޒާމާ ބެހޭގޮތުން މައުމޫން ވިދާޅުވެފައިވާ ގޮތުގައި ރާއްޖޭގައި އޭރު ދައުލަތުގެ އިސްވެރިޔާ އާއި ސަރުކާރު ހިންގާ އިސްވެރިޔާ އެއީ އެކެއް ކަމަށާއި އެކަމަކު ދުނިޔޭގެ އެހެން ތަންތަނަށް ވިސްނާއިރު، ވަރަށް ތިނަ ތަންތަނުގައި އެ ދެބައި ވަކިކޮށްފައި އޮންނަ ކަމަށެވެ. ދައުލަތް ހިންގާ އެންމެ އިސްވެރިޔާއަކީ ހެޑް އޮފް ސްޓޭޓް ކަމަށާއި ރަސްކަލަކަށްވިޔަސް ރައީސަކަށް ވިޔަސް އެއީ ވަކި މަގާމެއް ކަމަށް ވެސް ފާހަގަކުރެއްވި އެވެ. އަދި ހެޑް އޮފް ސްޓޭޑުގެ ދަށުން ސަރުކާރު ހިންގަން ވަރަށް ގިނަ ތަންތަނުގައި ބޮޑުވަޒީރަކު ހުންނަވާ ކަމަށާއި އިނގިރޭސި ވިލާތާއި ފްރާންސާއި އިންޑިއާ އާއި ޕާކިސްތާނާއި ސްރީ ލަންކާ އާއި ސިންގަޕޫރާއި މެލޭޝިއާ އަށް ބެލިޔަސް އޮންނަނީ އެ ނިޒާމުކަމަށް މައުމޫނު ވިދާޅުވި އެވެ.

"އެހެންވީމާ، އަޅުގަނޑު ހިތަށް އެރީ، ރާއްޖޭގައި އަނެއްކާ ވެސް ބޮޑުވަޒީރަކު ހުންނަވާ ގޮތަށް ހަމަޖެއްސުން ކިހިނެއްވާނެބާއޭ. އެ ހިޔާލަކީ، ކުރިން ދެންނެވި މަގުސަދު ހާސިލުވާ ހިޔާލަކަށްވާތީ، މި ހިޔާލު ހުށަހަޅަން އަޅުގަނޑު ގަސްތުކުރަނީ. އާދެ، އެކެއްގެ އަތުގައި މާގިނަ ބާރު ނޯވެ، ބާރުތައް ވަކިކޮށްލެވިފައި އޮތުން،" މައުމޫން ވިދާޅުވި އެވެ.

މައުމޫން ދެން ޖެހިވަޑައިގަތީ ތާރީހުގެ ތެރެއަށެވެ. އޭގެ ތިރީހަކަށް އަހަރު ކުރިން، 1970ގެ އަހަރުތަކުގައި ރާއްޖޭގައި އެކަން ތަޖުރިބާކޮށްފައިވާ ކަމަށް ވިދާޅުވި އެވެ. އެ އިޝާރާތްކުރެއްވީ ބެލެވޭ ގޮތުގައި 1968 އިން 1978 އަށް އިބްރާހިމް ނާސިރު ރާއްޖޭގެ ރައީސްކަންކުރެއްވި އިރު އޭގެ ތެރެއިން 1972-1975 އަށް އަހުމަދު ޒަކީ ބޮޑުވަޒީރަކަށް ހުންނެވި ހުންނެވުމަށެވެ. މައުމޫން ވިދާޅުވި ގޮތުގައި އެކަން ނިމުގެން ދިޔައީ ވަރަށް ބޮޑު ސިޔާސީ މައްސަލައަކަށްވެގެން ކަމަށެވެ.

"އަޅުގަނޑަށް ހީވަނީ ބައެއް ބޭފުޅުންގެ މޫނުފުޅުމަތިން އެ ފެންނަނީ އެ ޝުއޫރުހެން. އާދެ، މިހެން ހަދައިގެން އަނެއްކާ ކިހިނެއްހޭވާނީ. ހަމަ އޭރުވީ ގޮތަށް ކަންތައްތައް ނުވާނެބާއޭ. އަޅުގަނޑު ހިތުން އެއީ ހަމަ އަޅުގަނޑުމެން ވިސްނާލުން ވަރަށް ރަނގަޅުކަމެއް. ވިސްނަންވެސް ޖެހޭނެ. އެކަމަކު އަޅުގަނޑު ދަންނަވާލަން ބޭނުންވަނީ، އޭރުގެ ދިވެހިރާއްޖެއާ، މިހާރުގެ ދިވެހިރާއްޖެއާ ވަރަށް ތަފާތޭ. އޭރުގެ ތައުލީމާ، މީހުންގެ ވިސްނުމާ ފެންވަރާ ތަރައްގީ ވެސް އޭރާ މިހާރާ ވަރަށް ތަފާތޭ. އެހެންވީމާ މީގެ 30 އަހަރު ކުރިން ނާކާމިޔާބުވިކަމެއް، ކޮންމެހެން މިހާރަކު ނާކާމިޔާބުވާކަށް ނުޖެހެޔޭ. މިހާރު ފަހަރެއްގައި ކާމިޔާބު ވެސް ވެދާނެޔޭ. އެހެންވީމާ، މިއީ އަޅުގަނޑު ދިވެހިރައްޔިތުންގެ ހިޔާލުފުޅަށް ދޫކޮށްލާކަމެއް. މިކަމުގައި ބަހުސެއް ކުރައްވަން، ޑިބޭޓެއް ކުރައްވަން ދޫކޮށްލާ ކަމެއް. އާދެ ކޮބައިތޯ ރާއްޖެއަށް ފައިދާހުރި ގޮތަކީ ބެއްލެވުމަށް،" މައުމޫން ވިދާޅުވި އެވެ.

ބޮޑުވަޒީރަކު ހުންނަންޏާ، ބޮޑުވަޒީރު ހޮވާނެ ގޮތަކާ މެދު މައުމޫން ދެއްވި ހިޔާލުފުޅަކީ، ރައްޔިތުންގެ މަޖިލީހުން ބޮޑުވަޒީރަކު ވަކި މުއްދަތަކަށް ބެހެއްޓުމުގެ މަޝްވަރާ ރައީސުލްޖުމްހޫރިއްޔާ އަށް ދެއްވީމާ، ރައީސުލްޖުމްހޫރިއްޔާގެ ގަރާރަކުން ބޮޑުވަޒީރު އައްޔަންކުރުމެވެ.

"އެކަމަކު އެކަމުގެ ބާރުހުރި ފަރާތަކީ، ރައްޔިތުންގެ މަޖިލިސް. ރައްޔިތުންގެ މަޖިލީހުގެ އަގުލަބިއްޔަތު ލިބޭ ބޭފުޅަކު، ބޮޑުވަޒީރަކަށް ހޮވޭނީ،" ބަރުލަމާނީ ނިޒާމަށް އިޝާރާތްކުރައްވައި މައުމޫން ވިދާޅުވި އެވެ.

އޭގެ ދުވަސްކޮޅެއް ފަހުން، ޖޫން 15، 2004 ގައި ގާނޫނު އަސާސީ އިސްލާހުކުރަން އެއްކުރި ރައްޔިތުންގެ ހާއްސަ މަޖިލީހުގެ މެމްބަރުން، ހުވާ ކުރެއްވި އެވެ. އެ ބޭފުޅުންގެ ޒިންމާގެ ދަށުގައި އޮތް އެއް މަސައްކަތަކަށް އޮތީ ވެރިކަމުގެ ނިޒާމާ ގުޅޭ މައްސަލަ އެވެ. ފުރަތަމަ ބެލެވުނީ އާ ގާނޫނު އަސާސީގެ ދަށުން ރާއްޖޭގައި އޮންނާނެ ވެރިކަމުގެ ނިޒާމެއް ކަނޑައަޅާނީ ހާއްސަ މަޖިލީހުގެ ވޯޓަކުން ކަމަށެވެ. އެކަމަކު އެކަމާ ގުޅޭ ގޮތުން ހާއްސަ މަޖިލީހުގައި ދެ ފަހަރު ވޯޓް ނެގި ނަމަވެސް ވަކި ގޮތަކަށް ފާހެއް ނުވި އެވެ. އޭރު މަޖިލީހުގެ ގަވާއިދާއި ގާނޫނު އަސާސީ ބުނަނީ މަޖިލީހުން ކަމެއް ފާސްވާނީ ޖުމްލަ މެމްބަރުންގެ ދެބައިކުޅައެއް ބައި ހަމަވެގެން ކަމަށެވެ.

ގާނޫނުއަސާސީ ޑްރާފްޓްރުކުރި ކޮމިޓީގެ މުގައްރިރު އިބްރާހިމް އިސްމާއިލް (އިބްރާ) ވިދާޅުވީ އަޣުލަބިއްޔަތު ނުލިބިގެން ފާސްނުވީ ނޫން ކަމަށާއި ހަގީގަތުގައި، އެވަރުގެ ކަމެއް މަޖިލީހުން ފާސްކުރަން ބޭނުންނުވީ ކަމަށެވެ.

"ބޭނުންވީ އެކަމުގައި ރައްޔިތުންގެ ބަހެއް ހޯދަން. އެހެންވެ ހާއްސަ މަޖިލީހުން އެކަން ފާސްކުރަން ބޭނުންވާ އަދަދު ހަމަނުވުމަކީ، ސިޔާސީ ގޮތުން އޭރު ތިއްބެވި ބޭފުޅުން ކުޅުއްވި ގޮތް،" އިބްރާ ވިދާޅުވި އެވެ.

އެގޮތުން ޖޫން 18، 2006 ގައި ބޭއްވި ހާއްސަ މަޖިލީހުގެ 93 ވަނަ ޖަލްސާގައި ނިންމީ މައިގަނޑު ދެ ނިޒާމުގައިވާ ރަނގަޅު ސިފަތަކާއި ނުރަނގަޅު ސިފަތައް ވަރަށް ރަނގަޅަށް ރައްޔިތުންނަށް ދޭހަކޮށްދީ، އެކަމާބެހޭ މައުލޫމާތު ރައްޔިތުންނަށް ފޯރުކޮށްދިނުމަށް ފަހު ރައްޔިތުންގެ އާންމު ވޯޓަކަށް މި މައްސަލަ ހުށަހަޅައި، އަދި އެ ވޯޓެއްގެ ނަތީޖާ ދައްކާ ގޮތަކަށް ރާއްޖޭގައި ބާއްވަން ފެންނަ ވެރިކަމުގެ ނިޒާމް ކަނޑައެޅުމަށެވެ.

ވޯޓަކާ ހަމަޔަށް ދިޔައިރު އެމްޑީޕީން ތާއީދުކުރީ ބަރުލަމާނީ ނިޒާމަކަށެވެ. އެކަމަކު ރައީސް މައުމޫނުގެ ޑީއާރުޕީން ތާއީދުކުރީ އެމަނިކުފާނު އިސްލާހީ އެޖެންޑާގައި ހިޔާލު ހުށަހެޅުއްވި ގޮތާ ހިލާފަށް ރިޔާސީ ނިޒާމަކަށެވެ. އެއް ބަޔަކު ބުނި ގޮތުގައި އެމްޑީޕީން ބަރުލަމާނީ އަށް ތާއީދުކުރުމުން ރައީސް މައުމޫނުގެ ވިސްނުންފުޅު ބަދަލުވީ އެވެ. އެކަމަކު އޭރުގެ ނޫސްވެރިޔާ އަދި މިހާރު މަޖިލީހުގެ ވެލިދޫ ދާއިރާގެ މެމްބަރު މުހައްމަދު އަބްދުﷲ ޝަފީގު (ފިޔެސް މޯޑް) ވިދާޅުވި ގޮތުގައި ޑީއާރްޕީގެ ވިސްނުން ބަދަލުވީ ގާނޫނު އަސާސީ އިސްލާހުކުރަމުން ދިޔައިރު ޑީއާރްޕީގެ މެމްބަރުންނަށް ރިޔާސީ ނިޒާމް ކޮޅަށް ބުރަވެވުމުން ކަމަށެވެ.

ދެ ޕާޓީން ވަރަށް ފޯރީގައި ކެމްޕެއިންކޮށް، ދެ ނިޒާމުގެ ތަފާތުތައް އޮޅުންފިލުވައިދެމުން ދިޔަ ނަމަވެސް ކެމްޕެއިނުގެ އެހެން ކުލައެއް ވެސް ޖެހުނު މަންޒަރު ފެނުނެވެ. އެގޮތުން އެ ވޯޓު އެއް ގޮތުން ފާހަގަކުރެވުނީ 2008 ވަނަ އަހަރު ބާއްވާ ރިޔާސީ އިންތިހާބުގެ ކުރިން ދެ ޕާޓީން ވަކަރަށް ޖަހައިލުމެއްގެ ގޮތުގަ އެވެ. އެއީ އެމްޑީޕީ ރަސްމީވީ ފަހުން މައުމޫނާ ދެކޮޅަށް ނުކުތް ފުރަތަމަ އިންތިހާބަށް ވުމާ އެކު، ދެ ފިކުރަށް ތާއީދު އޮތް މިންވަރެއް ބެލުމުގެ ވޯޓެއްގެ ގޮތުގައި ވެސް ބެލެވުނެވެ. އެހެން ގޮތަކަށް ބުނާ ނަމަ އެ އިންތިހާބު ބެލެވިފައި އޮތީ 2008 ގެ ރިޔާސީ އިންތިހާބުގެ މޮކް އިންތިހާބެއްގެ ގޮތުގަ އެވެ.

މި ވޯޓުގެ ކުރިން ދެން މައްސަލަ ގޯސްވީ، 18 އަހަރުން މަތީގެ މީހުންނަށް ވޯޓުލުމަށް ފުރުސަތު ދިނުމާ މެދު އެވެ. އެމްޑީޕީން އެކަމަށް ތާއީދުކުރި ނަމަވެސް އޭރުގެ ގާނޫނު އަސާސީން އެކަމަށް ތަންނުދޭ ކަމަށް ބުނެ ޑީއާރްޕީން ދެކޮޅު ހެދި އެވެ. އެ މައްސަލައިގައި އެމްޑީޕީން މުޒާހަރާކޮށް އެންމެ ފަހުން ކާމިޔާބުކުރި އެވެ. އެހެންވެ އެ އިންތިހާބު ވެގެންދިޔައީ 18 އަހަރުން މަތީގެ މީހުންނަށް ރާއްޖޭގައި ވޯޓުލާން ފުރުސަތު ލިބުނު ފުރަތަމަ އިންތިހާބެވެ.

އޮގަސްޓް 18، 2007 ގައި ނިޒާމީ ވޯޓު ބޭއްވީ މިހާރު މި ބާއްވާ އުސޫލަކުން ނޫނެވެ. ވަގުތުން ވޯޓު ގުނުމެއް، އިއުލާންކުރުމެއް ނެތެވެ. ސަރުކާރުން އައްޔަންކޮށްފައި އޮތް އިލެކްޝަންސް ކޮމިޝަނުގެ ބެލުމުގެ ދަށުން ބޭއްވި އިންތިހާބުގައި، ވޯޓް ގުނާފައިވަނީ ފޮށިތައް މާލޭ ދަރުބާރުގެއަށް ގެނެސްނެވެ. ދާއިމީ ނަތީޖާ އިއުލާންކުރީ އޭގެ 10 ދުވަސް ފަހުން އޮގަސްޓް 28 ގައި އެވެ.

އިންތިހާބުގައި ރިޔާސީ ނިޒާމު އޮންނަން ފެންނަ ކަމަށް 95،619 މީހުން ދިންއިރު ބަރުލަމާނީ އަށް ތާއީދުކުރީ 58،504 މީހުންނެވެ. އެހެންވެ ވޯޓުލުމުގެ ހައްގު ލިބިފައިވާ 199،841 މީހުންގެ 78 ޕަސެންޓް މީހުން ވޯޓުލީ އިންތިހާބުގެ 62.04 ޕަސެންޓް ހޯދައި ރާއްޖޭގައި އޮންނަން ފެންނަ ކަމަށް ފާސްވީ ރިޔާސީ ނިޒާމެވެ. އެމްޑީޕީން އެ ނަތީޖާ ގަބޫލެއް ނުކުރި އެވެ. އަދި ވޯޓު އޮޅުވާލި ކަމަށް ބުނެ، މައްސަލަ ޖައްސައި އެކަމާ ދެކޮޅަށް މުޒާހަރާ ވެސް ކުރި އެވެ. އެކަމަކު އިތުރު ބަދަލެއް ނައިސް ރައްޔިތުންގެ ނިންމުމާ އެއްގޮތަށް ގާނޫނު އަސާސީގައި، ރިޔާސީ ނިޒާމުގެ ވާހަކަ ލިޔެވި 2008 ގެ އިންތިހާބު ބޭއްވީ އެ ނިޒާމަށް ފެތޭ ގޮތަށެވެ. ރައީސް މައުމޫން 2004 ވަނަ އަހަރު ދެއްވި ތަގުރީރާ އެކު އުފަންވި ނިޒާމުގެ ވާހަކަ އެ ހިސާބުން ހިނދުނީ އެވެ.

ރިފަރެންސް

ދިވެހިރާއްޖެ ޑިމޮކްރަސީ އަށް ކުރި ދަތުރު - މުހައްމަދު އަބްދުﷲ ޝަފީގު (ފިޔެސް މޯޑް)