މިރަށްތަކުގައި ބަޔަކު ވަޒަންވެރިވެ ތިބޭތާ ވީ ގިނަ ޒަމާނުގެ ވާހަކަ އެބަ ދައްކަމުއެވެ. ދިވެހީން އުފަންކުރި ދައުލަތްކަމަށްވާ ދިވެހިރާއްޖޭގެ ދޮށިކަމުގެ ވާހަކަ ވެސް ވަރަށް ގިނައިން އެބަ ދައްކަމުއެވެ. ދައްކާ މިފަދަ ވާހަކަތަކާއި ވިއްދައިގެން ގިނަ ބޭފުޅުން ވަކީން ޚާއްސަކޮށް ޒުވާން ޢުމުރުގެ ބޭފުޅުން ކުރައްވާ ސުވާލަކީ ތިޔަ ދައްކަވާ ވާހަކައިގެ ހެއްކަކީ ކޮބައިތޯއެވެ. ތެދެކެވެ! ދައްކާ ކޮންމެ ވާހަކައަކަށް ބާރުދޭނެ ހެއްކާ ގަރީނާ ހުންނަން ޖެހެއެވެ. މިސާލަކަށް ޑަކުޓަރަކު ތިޔަހުރީ މިވެނި އެވެނި ބައްޔެއް ޖެހިފައޭ ބުނާނަމަ އެހެން އޭނާ ބުނަނީވެސް ބަލިމީހާގެ ކިބައިން ފެންނަ އެތައް ޢަލާމަތަކާއި އެތައް ޓެސްޓުތަކެއްގެ ނަތީޖާއަށް ރިޢާޔަތްކޮށްގެންތާއެވެ.

ހުރިހާ ޢިލްމީ ދާއިރާއަކަށްވެސް އޮތީ ހަމަ މިގޮތެވެ. ތާރީޚުގެ މުއައްރިޚުންނަށްވެސްމެއެވެ. ތާރީޚުގެ ދާއިރާނަމަ އެ ދާއިރާގެ ބޭފުޅުންގެ ހެކި ހޯއްދަވަނީ ފެންނާން ހުންނަ އާސާރީ ތަންތަނާއި ތަކެއްޗާއި ދުވަސްވީ ލިޔުންތަކާއި އަދި ކިޔާ އުޅޭ ފޯކުލޯރުތަކާއި އެތަނެއްގެ ސަގާފަތާއި އާދަކާދަފަދަ ކަންކަމުންނެވެ. މިހެންކަމުން ދިވެހީންގެ ދޮށިކަމޭ، މި ދައުލަތުގެ ގަދީމީކަމޭ، ކާބަފައިންގެ މޮޅުކަމޭ، އެބައިމީހުންގެ ޙަޟާރީވަންތަކަމޭ ބުނާ ބުނުމުގެ މައްޗަށް ހެކި ދެއްކޭހުށީ އިސްވެ މި ދެންނެވި ކަންކަމުންނެވެ. އަދި މި ނޫނަސް ދިވެހީންނާ މެދު މީހަކު ބުނެފައި އޮންނަ ބަހަކީ ތެދު ބަހެއްތޯ ނޫންތޯ ދިރާސާ ކުރާނަމަވެސް އެނބުރި ބަލާން އޮންނާނީ ހަމަ މި ދެންނެވި ކަންކަމެވެ.

މިސާލަކަށް ބައްލަވާށެވެ! މީގެ އެއްހާސް އަހަރު ކުރީން އުޅުއްވި ފާރިސްކަރައިގެ ވިޔަފާރިވެރިޔެއް ކަމަށްވާ ސުލައިމާނުއްތާޖިރުގެ މި ބަސްކޮޅަށް ވިސްނާލައްވާށެވެ. އޭނާ އެބަ ވިދާޅުވެއެވެ.

އާދޭހެވެ! މިއީ މީގެ އެއްހާސް އަހަރު ކުރީން ދުނިޔޭގައި ފަންނުވެރިކަމާ އުފެއްދުންތެރިކަމުގައި ނަން އަރާ އޮތް ޙަޟާރަތަކަށް ނިސްބަތްވާ ބޭފުޅަކު ދިވެހީންނާ މެދު ވިދާޅުވެފައިވާ ބަހެކެވެ. އޭނާގެ ޒަމާނުގައި އޭނާއަށް ދިވެހީންގެ ޚަބަރު އިވިފައި އޮތް ގޮތެވެ. ދެން މިޒަމާނުގައި މި ވާހަކަ މިއީ ތެދެއްތޯ ނުވަތަ ދޮގެއްތޯ ބަލާ މީހަކު އެންމެ ފުރަތަމަ ބަލާން ޖެހޭނީ މިއަދުގެ ދިވެހީންނަށެވެ. ދިވެހީންގެ އުފެއްދުންތެރިކަން ހުރީ ކިހިނެތްތޯކަމެވެ. ކުރާ މަސައްކަތްތަކުގެ ފަންނުވެރިކަމާ ހުނަރުވެރިކަން ހުންނަނީ ކިހިނެތްތޯކަމެވެ.

ސުލައިމާނުގެ ވާހަކައަށް ވިސްނާލުމަށް މިއަދުގެ ދިވެހީންނަށް ބެލުމުން މާބޮޑު އުފެއްދުންތެރިކަމެއް ނުފެންނަނަމަ، ނޫނީ ދިވެހިރާއްޖެއިން ފެންނަ މަސައްކަތްތެރިކަން މަދުވެފައި މަސައްކަތް ކުރާން ތިބެނީ އެހެން ކަރަކަރައިގެ ބޭރު މީހުންކަމަށް ފެންނަ ނަމަ ދެން ބަލާން ޖެހެނީ ތާރީޚީ ހެކިތަކަށެވެ. ރަށްރަށުގެ ގަބުރުސްތާނުތަކަށް ވަދެ ބަލާލުމުން، އިހުގެ ގެދޮރުތަކަށް ބެލުމުން، އޭރުގެ ބައްތެލި ފަހަރާ އޮޑިދޯނި ފަހަރަށް ބެލުމުން، ސުލައިމާނު އެ ވިދާޅުވާ އެއްޗެއްގެ ކޮންމެވެސް ހަގީގަތެއް ފެނެއެވެ.

މާޅޮސްމަޑުލު އުތުރުބުރީ ކިނޮޅަހުގައި ހުރި މަހާނަ ގަލެއް

ރާއްޖޭގެ އުތުރާއި ދެކުނުގެ ރަށްރަށުގައިވާ ގަބުރުސްތާނުތަކުގައި ހުރި މަހާނަ ގައުތަކަކީވެސް ސުލައިމާނުގެ ބަހަށް ހެއްކެއްކަމުގައި ފުދޭ ތަކެއްޗެވެ. އެކި ފަރުމާތަކަށް ހަދާފައި ހުރި ތަފާތު ކުރެހުން އެޅި ގައުތަކެވެ. މަހާނަ ގަލުގެވެސް ތަފާތު ވައްތަރުތައް ހުއްޓެވެ. ކަންފަތްލީ ގަލާއި، ކޮނޑުލީ ގަލާއި، ފަސްތުނޑުލީ ގަލާއި އަދި މިނޫނަސް ތަފާތު އެތައް ވައްތަރެއްގެ ގަލެވެ. އެއިން ކޮންމެ ވައްތަރަކާ ގުޅިފައިވާ މާނަތަކެއްވެސްވެއެވެ. މިސާލަކަށް އަޅުގަނޑު އަޑުއަހާފައިވާ ގޮތުން ކޮނޑުލީ ގަލޭ ބުނާ ޒާތުގެ ގައު ޖަހާފައި ހުންނަނީ ރަސްރަސްކަލުންނާ ރަސްމަތިފުށުގެ މަތީ ދަރަޖައިގެ އަމީރުންގެ މަހާނައިގައެވެ. މިނޫން ގޮތްގޮތަށްވެސް އޭގެ މާނަތައް ކިޔައި އުޅެއެވެ.

ކޮންމެއަކަސް ދަންނަވަން މިއުޅެނީ އެންމެ އާދައިގެ މަހާނަ ގަލެއްވެސް ދިވެހީން ހަދާފައި ހުންނަ ފަންނުވެރިކަމާ އެޔަށް ދީފައި ހުރި އާޓިސްޓިކު މާނަތަކުގެ ވާހަކައެވެ. އަދިވެސް އެހެން މިސާލަކަށް ބަލާލަމާތޯއެވެ. އެންމެ އާއްމުކޮށް މަހާނަ ގައުގަލުން ފެންނަ ފަރުމާއަކީ އިސްކަންދަރީ ފަރުމާއެވެ. އެއީ ކެލްޓިކު އާޓުގައި މި ފެންނަ ވެޔޮގަނޑު ޒާތުގެ ކުރެހުންތަކެވެ. ގަލުގައި ބޯޑަރެއްގެ ގޮތުން އަދި ގަލުގެ ކުރެހުމެއްގެ ގޮތުންވެސް މި ބާވަތުގެ ވެޔޮގަނޑުގަނޑު އާދެ އެޓާރނިޓީ ގޮށްތައް ކަނޑާފައި ހުރެއެވެ. އޭގެން ބުނެދޭ އެއް މާނައަކީ ނިމުމެއްނުވާ ރަޙުމަތްކަމުގައިވެސް ބުނެވެއެވެ. މިހުރީ އާޓު ދިވެހީންގެ ތެރޭގައި މޫލާފައި އޮތް މިންވަރު ހާމަކޮށްދޭ ކަންކަމެވެ. އެ ހުރިހާ ކުރެހުންތަކާ އޭގެ މާނަތަކާއި އެކު މޮޅެތި ގަލުވަޑާމުގެ މާހިރުންނާ ކުރަހަނިކަމުގެ ފަންނުވެރީން ނެތި ހިނގައްޖެއެވެ. އިންޓަރވިޔުތަކެއް، ޑޮކިޔުމެންޓުރީތަކެއް ނެހެދި ބާކީވެ ތިބެ މަރުވެދިޔައީއެވެ.

މި ދެންނެވުނީ ގަލަކުން ފެންނަ ކުރެހުމުގެ ފަންނުގެ ވާހަކައެވެ. އަދި ކޮބައިތޯއެވެ؟ ޢަރަބި ބަހުން ލިޔަން ދަންނަ މޮޅެތި ޚައްޠާޠުން މިތާ ތިބިކަންވެސް އެ ގައުގަލުން ހާމަކޮށްދެއެވެ. ގަލުގެ ބޮލާ ދިމާއިން މަތީގައި އާއްމުކޮށް ބިސްމި އަޅާފައި ހުރެއެވެ. އެ އަޅާފައި ހުންނަނީ މަލެއްގެ ބުރަށް ވަރަށް ރީތިކޮށެވެ. ދެން ގަލުގައި އެ ލިޔާ އެއްޗެއް ލިޔެފައި ހުންނަނީ އިސްކަންދަރީ ފޮންޓުން އެހާމެ ރީތިކޮށެވެ. ކުރެހުންތަކާ ލިޔުންތައް ހުންނަނީ ސެމެޓްރިކަލްކޮށެވެ. މަހާނަ ގަލަކަށް ބަލައިގެން ދިވެހީންގެ ތެރޭގައި އިސްލާމީ ޢިލްމުތައް ދިރި އާލާވެފައި ހުރި މިންވަރާއި ދިވެހީންގެ ޙަޟާރީވަންތަކަން ސިފަވެގެންދެއެވެ. ފާރިސީ ވިޔަފާރިވެރިޔާ ސުލައިމާނުގެ ބަހަށް ހެކިލިބެއެވެ. އެހެނަސް އެ ލިޔުންތައް ލިޔުއްވި ޚައްޠާޠުންވެސް މަރުވެ ދިޔައީ އެކަންކަން ދަސްކުރާނެ އިތުރު ބަޔަކު ނެތި، ދައުލަތް ހިންގަމުން ދިޔަ ސިޔާސަތުގެ ތެރެއިން ބާރުވެރިކަމެއް ނުލިބި ބާކިވެ ތިބެގެންނެވެ.

ފ. އަތޮޅު ނިލަންދޫގައި ހުރި މަހާނަ ގަލެއް)

ދެންނެވިފައި އެވަނީ މަހާނަ ގަލަކުން ބުނެދޭހާ ވާހަކައެވެ. ދެންހުރި އެހެން ހުރިހާކަމެއް އަދި ކޮބައިތޯއެވެ. ގެދޮރު އަޅާ އުޅުނު ގޮތްތަކާއި އޮޑިދޯނިފަހަރާ ނައުޒޯންގު ފަހަރު ބަނދެ އުޅުނު ގޮތްތަކާއި ހިފާގެންގުޅޭ ސާމާނު ހެދި ގޮތާއި އަދިވެސް މިނޫން ކިތަންމެ ކަމެކެވެ. ދިވެހީންގެ މަސައްކަތްތެރިކަމުގެ ތެރެއިން އެންމެ ބޮޑަށް ފާހަގަކުރެވޭ އެއްކަމަކީ ކޮންމެ އެއްޗެއްވެސް ހަދާފައި ހުންނަނީ ރޫޅާރާވާލެވޭ ގޮތަށްކަމެވެ. ގޮޑި މޭޒު އެނދުފަދަ ތަކެތީން ފެށިގެން ގޮސް ގެޔާ ގޭގެ ވަޅުފަދަ ތަކެއްޗާ ހަމަޔަށް ބެއްޔަސް އެއިން ކޮންމެ އެއްޗަކީވެސް ރޫޅާލާ ފަތްފަތް ޖަހައިގެން ގެންދެވޭނެތަކެއްޗެވެ. ހުވަދު އަތޮޅު މަގުއްދޫގައި އޮތް ބޮޑު ވެވެއް ރޫޅައިގެން އެއަތޮޅު ވާދޫއަށް ގެންދިޔައީވެސް ހަމަ މީގެ މާގިނަ އަހަރުތަކެއް ކުރިންނެއް ނޫނެވެ. ކަޅުވަކަރު މިސްކިތް ރޫޅާ ފޮށިފޮށީގައި ބަންދުކޮށްފައި އަލުން ރާވާ ބަހައްޓާފައި އެހުރީވެސް އިހަށް ދުވަހުގައި ނޫންތޯއެވެ. އެއީ ދިވެހި މަސައްކަތްތެރިކަމުން ފެންނަ މި ދެންނެވި ބަހުގެ ކުޑަ މިސާލެކެވެ.

ދިވެހީން ތިބީ ދިވެހީންގެ ވެއްޓަށް މަސައްކަތް ހާނުވާ ބަދަލުކޮށް ދިރުވައިގެންނެވެ. އިހުގައި ރަށްރަށް އުމްރާނީ ގޮތުން ބިނާކޮށްފައި ހުންނަ ގޮތަކީ މުޅި ރަށް އެކީގައި ފަތްޖަހައިގެން ނަވަށް ލައިގެން ގޮސް އެހެން ރަށެއްގައި އަލުން ރާވާ ދިރިއުޅުން ފެއްޓޭނެ ގޮތަށެވެ. އެހެނީ ގޭގެ އާއި ގޭގޭގައި ހުންނަ ހުރިހާ ފަރުނީޗަރަކާއި ގިފިލި ވަޅާއި ރަށު މިސްކިތާއި އެ މިސްކިތްދޮށުގައި އޮންނަ ވެވާއި އަދި ގަބުރުސްތާނުގައިވާ ގައުތައްވެސް އެއީ ހަމަ ރޫޅާ ރާވާލެވޭ އެއްޗިއްސެވެ. މިއީ ސުލައިމާނު ވިދާޅުވެފައިވާ އެ ބަހުގެ މައްޗަށް ދެއްކެން ހުރި ހެކިތަކެވެ. މިބާވަތުގެ ގެދޮރުތައް ކޮބައިތޯއެވެ؟ އެ ފަރުނީޗަރުތަކާއި އެފަދަ މިސްކިތްތައް ކޮބައިތޯއެވެ؟ އެފަދަ ތަކެތި ހަދާ ބިނާކުރި ފަންނުގެ ފަންނީ މާހިރުންތައް ކޮބައިތޯއެވެ؟ ޒަމާނުގެ ކުރިއެރުމާއެކު އެފަދަ ގެދޮރާ މިސްކިތްތަކާއި ވެވުތަކާއި މަހާނަތައް ތަޅާ ދިޔައީ ނޫންތޯއެވެ. އެ ފަންނުގެ މާހިރުން "މޮޑަން" ވިސްނުންތެރިންގެ ވިސްނުންތަކުން ބާކީކޮށް ތިބެ މަރުވެ ދިޔައީ ނޫންތޯއެވެ.

އާދޭހެވެ! ދައުލަތެއްގެ ދޮށިކަމޭ ބުނާނަމަ އެހާ ދޮށީ ދައުލަތެއްގެ ވެރިރަށުން އެކަން ފެންނަންވާނެތާއެވެ. ނޫނީ އެ ދައުލަތެއްގެ މުސްކުޅި ވެރިރަށް ފެންނަން އޮންނަންވާނެތާއެވެ. އެ މުސްކުޅިކަމާ ދޮށިކަމުގެ މައްޗަށް ހެކި ދައްކާނެ އާސާރުތައް ހުންނަންވާނެތާއެވެ. މާލެއަށް ހަނގުރާމައަށް ބޭރުގެ އެހެނިހެން ދައުލަތްތަކުން އައި ވާހަކަ އަޅުގަނޑުމެން އެބަ ކިޔަމުއެވެ. ގަދަ ހަނގުރާމަތައް ކުރި ވާހަކަ ހަމަ އަޅުގަނޑުމެން އެބަ ކިޔަމުއެވެ. މިކަމަށް ދިވެހީންގެ ވެރިރަށުން ދައްކާނެ ހެއްކަކީ ކޮބައިތޯއެވެ؟ މުސްކުޅި ދައުލަތެކޭ ބުނާއިރު އެބުނާ ދައުލަތެއްގެ ވެރިކަން ހިންގި ގަނޑުވަރު ކޮބައިހެއްޔެވެ؟ ހަނގުރާމަތައް ކުރި ބަޑިތަކާ ލޮންސިތަކާ ދުނިދަނޑިތައް ކޮބައިހެއްޔެވެ؟ ބަޑިޖަހަން އެރި ކޯއްޓޭތަކާ މާލޭގެ ދިފާއަށް ލައިފާ ހުރި ބޮޑު ފާރު ކޮބައިހެއްޔެވެ؟

ބޮޑުގަނޑުވަރުގެ ނަކަލެއް

11 ނޮވެމްބަރު 1968 ވަނަ އަހަރާއި އެކު ފެށިގެން ދިޔަ ޖުމްހޫރީ ވެރިކަމަކީ ދިވެހި ދައުލަތުގެ ގަދީމީކަމާއި ދޮށިކަމުގެ މައްޗަށް ދައްކާން ހުރި ހުރިހާ އާސާރެއްގެ ނިމުމުގެވެސް ފެށުމެވެ. އެތަކެއްހާސް އަހަރު ދިވެހި ވެރިކަން ހިންގި ގަނޑުވަރު ތަޅާ ސުންނާފަތިކޮށްލީއެވެ. މާލޭގެ ވަށައިގެން ލައިފާ ހުރި ބޮޑުފާރުން އެންމެ ތަންކޮޅެއްވެސް ނުބަހައްޓާ ތަޅާލީއެވެ. ރާއްޖެ ދިފާޢުކުރި ކޯއްޓޭތައް އެއްކޮށް ނައްތާލީއެވެ. މާލޭގައި ހުރި މުސްކުޅި ގަބުރުސްތާނުތަކާ އެތަކެއް ހިރިގަލު މިސްކިތްތަކެއް ނައްތާލީއެވެ. އެތަންމިތަނުގައި ހުރި އާސާރުތައް ގެނެސް ނެރެ ނީލަމަށް އުކާލާ ވިއްކާލީއެވެ. ރާއްޖެއަށް އެންމެ ފުރަތަމަ އެތެރިކުރި ކާރާއި އެކު އެންމެ ފަހުގެ ރަދުން ދުއްވި ކާރުކޮޅުވެސް ނީލަމުގައި ވިއްކާލީއެވެ. އެތަނުން އެއްކާރު ބައްލަވައިގަތީ ސިލޯނު ބޭފުޅެކެވެ. އެކާރު އޭނާ ގެންދެވީ ސިލޯނަށެވެ. އަގުބޮޑެތި ލޯމާފާނުތައް އޮޑިއޮޑީގެ ކަބީލާ އަޅަން ވިރުވާލީއެވެ. ނާސިރު އެކަން ކުރެއްވީ މާލޭގެ ތަރައްގީއަށް ޖާގަ ދެއްވުމަށެވެ. ޒަމާނާ ނުގުޅޭ އެ ތަންތަނާއި ތަކެތި ދުއްވާލީ ޒަމާނުގެ ޟަރޫރަތްތަކަށް ޖާގަދެއްވުމަށެވެ.

1968 އިން ފެށިގެން ދެން އައީ އަހަރުން ކުރެ އަހަރަކުން މާލޭގެ އާސާރުތަކަށް ގެއްލުން ލިބެމުންނެވެ. މިގޮތުން ދެން 1980 ގެ އަހަރުތަކުގައި ހުކުރު މިސްކިތު ހަރުގެ އާއި އިތުރު އާސާރީ ދެތިން މިސްކިތެއް ނައްތާލެވުނެވެ. އަދި ކޮބައިތޯއެވެ. މާލޭގައި ހުރި އެންމެ ދުވަސްވީ ޒިޔާރަތް..ޝައިޚު ސުލައިމާނުލް މަދަނީ ފަސްދާނުލައްވާފައި އޮތް ހިރިގަލު ޒިޔާރަތް ނައްތާލެވުނީ 2015 ހިސާބުގައި ދާދި ފަހުންނެވެ. ޒަމާނީކޮށް ތަނެއް އަޅަންވެގެން 700 އަހަރު ވާންދެން އެހުރި ޒިޔާރަތް ތަޅާ ސުންނާފަތިކޮށްލެވުނީ ގައުމުގެ މާޒީއަށް އެއްވެސް އިހުތިރާމެއް ނެތިއެވެ. އެކަމަކު މިއިން ކޮންމެ އަމަލެއް ކުރެއްވި ކޮންމެ ބޭފުޅަކީވެސް ނުހަނު ގައުމަށް ލޯބިވާ ނުހަނު ގައުމަށް ޚިދުމަތްތެރި ބޭބޭފުޅުންކަމުގައި އެބޭފުޅުންނާ ގިނަ ބަޔަކު ދަޢުވާކުރެތެވެ.

މާލޭގައި ހުރި މަދު ދެތިން އާސާރީ ތަނަކާއި އެކު ދެން ބާކީ އާސާރަކަށް ޒަމާނާއި އެކު ވާންވެސް ހުރީ އިހު އަވަށްއަވަށު ގަބުރުސްތާނުގެ ގޮތުގައި ހުރި ތަންތަނެވެ. އެތަންތަނުގައި ބޮޑެތި އަދީބުންނާއި ރަސްރަސްކަލުންނާއި މަޝްހޫރު ޝަޚުސިއްޔަތުން ވަޅުލެވިފައި އެބަވެއެވެ. ފާމުދޭރިތަކުރުފާނެވެ. ސިފައިންގެ ވެރިޔާ އާދަމް ނަސީރު މަނިކެވެ. މަޝްހޫރު އަދީބު އާމިނަތު ޙުސައިނެވެ. އަދި މިނޫނަސް ނަންހުރި މޮޅެތި އާޓިސްޓުންނާ ސިޔާސީ ވެރިންނާ މުޖުތަމައުގައި މަޝްހޫރު ޝަޚުސިއްޔަތުންނެކެވެ. އެހެނަސް އަނެއްކާވެސް ނާސިރީ އުޒުރެއްގައި، މި ދެންނެވި ތަންތަން ފޮހެލުމުގެ މަސައްކަތް ފެށިއްޖެއެވެ.

ޕާކު ކުރާނެ ތަނެއް ނެތިގެން، ޕާކު ކުރަން ޖާގަ ހަދަންވެގެން މާލޭ އަވަށްއަވަށު ގަބުރުސްތާނުތައް ބައިބައިކޮށްގެން ނައްތާލަނީއެވެ. މި ދެންނެވިފަދަ މަހާނަތަކާއިވެސް އެކުގައެވެ. އެތަންތަން ނަގައިގެން ޕާކު ކުރާނެ މައްސަލައަށް ހައްލެއް ނުލިބޭނެކަމީ ސަލާމަތް ބުއްދިހުރި ކޮންމެ މީހަކަށްވެސް އެނގޭނެކަމެކެވެ. ޕާކުކުރަން ހުސްތަންތަންކޮޅު ހެދިޔަސް މަގުމަތިން އެންމެ ސައިކަލެއްވެސް މަދެއް ނުވެއެވެ. ނުވެސްވާނެއެވެ. ކަންކަމަށް ދާއިމީ ހައްލެއް ހޯއްދެވުމެއްނެތި، މިރަށަށް ދާއިމީ ގެއްލުން ދެއްވަމުން ހުރި މައްސަލަތަކަށް ވަގުތީ ހައްލަކަށްވެސް ނުވާނެފަދަ ކަންކަން ކުރެއްވުމަކީ ހަރުދަނާ ކަމެއް ނޫނެވެ.

ދުނިޔޭގައި ކުރިއަރާފައި ހުރި ގައުމުތަކުގެ ތެރެއިން އަދި ވަކީން ޚާއްސަކޮށް އެ ގައުމުތަކުގެ ތެރެއިން ފަތުރުވެރިކަމަށް އިސް ސަމާލުކަމެއް ދީފައިވާ ގައުމުތަކަށް ބައްލަވާށެވެ. ވިލާތުގެ ގައުމުތަކަށް ބައްލަވާށެވެ. މިސާލަކަށް އިޓާލީ ވިލާތެވެ. އެތަނުގައި އުފެދުނު މޮޅެތި ޅެން ވެރީންނާއި އާޓިސްޓުންނާ އެހެން މަޝްހޫރު ޝަޚުސިއްޔަތުންނާ ގުޅުން ހުރި ތަންތަނަކީ ރީތި އިސްޓޯރީ ލައިންތަކާ އެކު ދައުލަތަށް ނަފާ ވައްދަމުންދާ ތަންތަނެވެ. ތުރުކީ ވިލާތާ މިސްރު ފަދަ ތަންތަނަށް ބެއްޔަސް މިކަން ހަމަ މިމަގަށް އޮތްކަން ފެންނާނެއެވެ.

އަޅުގަނޑުމެންގެ ރާއްޖެ ދުނިޔޭގެ ބްރޭންޑަކަށްވެ ފަތުރުވެރިކަމުގައި ފިޔަޖަހައިގަތީ އާސާރާ، ގައުމުގެ ފޯކުލޯރުތަކާ، ސަގާފީ ކުޅިވަރުތަކާ އަދި ސަގާފީ މަސައްކަތްތެރިކަން ބާކީކޮށްގެންނެވެ. ރިސޯޓުތައް އަޅަން ނައްތާލެވުނު ހާސް އަހަރުވީ އިމާރާތްތަކުގެ އަސަރުތަކާއި އިސްލާމުކަމުގެ ތާރީޚުގެ ރަމްޒުތަކުގެ ވާހަކަތައް ކުރުކުރުމުގެ ގޮތުން ނުދެންނެވީއެވެ. ގެސްޓު ވިޔަފާރީގެ ތެރޭގައި ވިއްކާލެވުނު އާސާރީ ތަކެތީގެ ވާހަކަތައްވެސް ބޭއްވީއެވެ. މި ދެންނެވީ ފަތުރުވެރިކަން ފެށިގެން ކަން ހިނގި ގޮތްތަކެއްގެ ވާހަކައެވެ.

އާދޭހެވެ! އަޅުގަނޑުވެސް އަޅުގަނޑުގެ ގައުމު ސިންގަޕޫރަށް ވާން އެދެމެވެ. ވިލާތުގެ ގައުމުތައް ފަދައިން އަޅުގަނޑުގެ ގައުމުގެ ރަށްރަށްވެސް ތަރުތީބުކޮށް ރީތިކޮށް ފެހިކޮށް އޮންނަން ބޭނުންވެއެވެ. ޖަޕާނާ ކޮރެޔާ ފަދައިން ސުމާޓު ޝަހަރުތައް ހެދިފައި ހުންނަން ބޭނުންވެއެވެ. މިއީ ހަމަ އަޅުގަނޑުވެސް ދެކޭ ހުވަފެނެކެވެ. އަޅުގަނޑުމެން ދަސްކޮށް ބަލަންވީ އެތަންތަން އެހިސާބަށް ދިޔަ މަގެވެ. ދިޔަ ގޮތެވެ. ޗައިނާގެ މުސްކުޅި ވެރިކަން ކުރި ފޮބިޑަން ސިޓީ އެހެރީ ފެންނާށެވެ. ޖަޕާނުގެ ސަގާފަތާއި އާދަކާދަ ދިރިފައި އޮތް މިންވަރު ލިޔާކަށް ނުޖެހޭނެއެވެ. އެއީ އެންމެންހެން ދަންނަ ކަމެކެވެ. މިސުރުގެ އަހުރާމުތަކާ ފިރުއައުނުންގެ ގަބުރުތައް އެހެރީ ފެންނާށެވެ. މިއީ އެބައިމީހުންގެ ދޮށިކަން އަނެކުންނަށް ދެއްކުމަށް ހުރި ހެކިތަކެވެ. އެ ގައުމުތަކުގެ ފަޚުރެވެ.

އަޅުގަނޑުމެންނީ މީގެ ދެހާސް އަހަރު ކުރީގެ ގަދީމީ ދުނިޔެއިން މިއަދުގެ ޒަމާނީ ދުނިޔެއަށް އައިސްފައި އޮތް މުސްކުޅި ދައުލަތެއްކަން ބޭރުގެ އެހެނިހެން ގައުމުތަކަށް ބުނެދޭން އަޅުގަނޑު ބޭނުމެވެ. އާސާރުތަކާއި އާސާރަށް ފަހުން ވާނޭ ތަންތަން ބަހައްޓަން ބޭނުންވަނީ މިހެންވީމައެވެ. އެފަދަ ތަންތަން ހިމާޔަތްކޮށް ބަލަހައްޓަމުން ގެންދިޔުމަކީ އެއިރެއްގައި އެތަނެއްގައި ދިރިތިބޭ ބައެއްގެ ޒިންމާގައިވާ ކަމެކެވެ. އެއީ މިއަދުގެ ދިރިތިބީންނަށް އިއްޔެގެ ކާބަފައިން ހަވާލުކުރި އަމާނަތެވެ.

މިއަދުގެ ދިރިތިބީންނަކީ މާދަމާ އަންނާނޭ ބަޔެއްގެ ކާބަފައިންނެވެ. އެ އާސާރުތަކަށާއި އާސާރަކަށް ވެދާނެ ތަންތަނަށް ޚިޔާނާތްވުމަކީ މާދަމާގެ ދޫތަކުން މިއަދުގެ ދިރިތިބީންނަށް ރުޅީގެ ބަސްބަސް ރައްދު ކޮށްފާނެ ފަދަ އަމަލުތަކެކެވެ. އާއެކެވެ! ޒަމާނަކީ އެ ޒަމާނެއްގެ މީހުނާ އެމީހުންގެ ވިސްނުންތަކާ އެކު ހިނގައިދާނެ އެއްޗެކެވެ. ދެމި ހުންނަ އެއްޗަކީ ހަނދާންތަކާ ލިޔުންތަކެވެ. ތާރީޚުގެ ގަލަން އަންނަނީ ލިޔަމުންނެވެ. އެ ގަލަން ލިޔާނެއެވެ. މާދަމާގެ ޖީލު ކިޔާނެއެވެ.