ރައީސް ޑރ. މުހައްމަދު މުއިއްޒުގެ މި ސަރުކާރުގެ ފުރަތަމަ އަހަރު ނިމިގެން ދާއިރު، 2024 ވެގެންދާނީ ރާއްޖޭގެ ތާރީހުގައި ވެސް މިހާތަނަށް އެންމެ ބޮޑު ބަޖެޓު ހަރަދުކުރާ އަހަރަށެވެ. 2024 ވަނަ އަހަރަށް ފާސްކުރެވުނީ 49.8 ބިލިއަން ރުފިޔާގެ ބަޖެޓެކެވެ. ނަމަވެސް އަހަރު ނުނިމެނީސް މި އަދަދަށް ފަސް ބިލިއަން އިތުރުކޮށް މުޅި ޖުމްލަ 55 ބިލިއަން ރުފިޔާގެ ބަޖެޓެއް ހޯދުމަށް ރައްޔިތުންގެ މަޖިލީހަށް ސަރުކާރުން ހުށަހަޅައި ފާސްކުރި އެވެ.

ރައްޔިތުން މިހާރުކުރާ އެންމެ ބޮޑު ސުވާލަކީ މިހާ ބޮޑު ބަޖެޓެއް ހަރަދުކޮށް ނިންމާލިއިރު، އެ ހަރަދު މިކުރީ ކޮންކަމަކަށްތޯ އެވެ؟ މިހާބޮޑު ބަޖެޓެއް ހަރަދުކޮށް ނިންމާލިއިރު، ރައްޔިތުންގެ ދިރިއުޅުން މިހާ ދަތިވެ، ވިޔަފާރިތައް ހީނަރުވެގެން މިދިޔައީ ކީއްވެގެންތޯ އެވެ؟ މިހާބޮޑު ބަޖެޓެއް ހަރަދުކޮށް ނިންމާލިއިރު، އެ ހަރަދުކުރެވުނު ކަމެއް ނުވަތަ އައު ހިދުމަތެއް މިއިން ރަށަކުން ވެސް، ނޫނީ ވެރިރަށް މާލެއިން ވެސް ފެންނާންނެތީ ކީއްވެތޯއެވެ؟

ހާމަކަން ބޮޑު ސަރުކާރެއް ހިންގަވާނެ ކަމަށް ވައުދުވެގެން އައި ސަރުކާރުން މި އަހަރުގެ ބޮޑުބައި ހޭދަކުރީ ރައްޔިތުންގެ މާލިއްޔަތުގެ ހިސާބުތައް ސިއްރުކުރުމުގަ އެވެ. ފާސްކުރި ބަޖެޓް ހުސްކޮށްލާ، ސަޕްލިމެންޓްރީ ބަޖެޓް ހުށަހެޅުމާއެކު މުޅި މަޖިލީހުން އިވިގެންދިޔައީ 31 ބިލިއަން ރުފިޔާ ހަރަދުކޮށް ނިންމާލީ ކޮންކަމަކަށް ކޮންގޮތަކަށްތޯ އެވެ؟ މި ފިއްތުންތަކާއެކު އެ ހިސާބުތައް މިހާރު މިވަނީ އާންމުކޮށްފަ އެވެ. ރައްޔިތުން ކުރަމުން އައި ސުވާލުތަކަށް މިހާރު ކޮންމެވެސް ވަރެއްގެ ޖަވާބުތަކެއް މިވަނީ ލިބެންފަށާފަ އެވެ.

މިސަރުކާރުން މާލީ ހިސާބުތައް ޖޫން 20، 2024 އިން ފެށިގެން ސިއްރު ކުރަން ފެށި ސަބަބު ކަމަށް މިހާރު ފެންނަނީ ރައީސް މުއިއްޒުގެ ސަރުކާރުގެ ހަރަދުތައް އިންތިހާއަށް ބޮޑުވާން ފެށުމެވެ. މި އަހަރުގެ ފުރަތަމަ ދެތިން މަސް ދުވަހު ރައީސް މުއިއްޒު ވެސް ޕޯޑިއަމްއަކަށް އަރުއްވާ ކޮންމެ ފަހަރަކު ފިނޭންސް މިނިސްޓްރީން ދޭ ގަނޑުކޮޅެއް ހިއްޕަވައިގެން ހުންނަވާ ހަފުތާގެ މާލީ ހިސާބުތައް ފަހުރުވެރިކަމާއެކު ހާމަކުރައްވަމުން ގެންދެވި އެވެ. ކުރީ ސަރުކާރަށްވުރެ، ކުރީ އަހަރަށްވުރެ ހަރަދުތައް ބޮޑުތަނުން ކުޑަވެއްޖެކަމުގެ ވާހަކަ އެވެ. ހާއްސަކޮށް ރިކަރަންޓް ހަރަދުތައް ކުޑަކޮށްފިކަމުގެ ވާހަކައެވެ. ބޭކާރު ހަރަދުތައް ހުއްޓާލި ވާހަކަ އެވެ. ސިޔާސީ ވެރިންގެ މުސާރައަށް ކުރާ ހޭދަ ކުޑަކުރި ވާހަކަ އެވެ. ތެދެކެވެ. އޭރު އާންމުކުރެއްވި ހިސާބުތަކުން ފެންނަ ގޮތުން ރިކަރަންޓް ހަރަދުވެސް ކުޑަ އެވެ. ބައެއް ފަހަރު ބަޖެޓުގެ ޕްރައިމަރީ ބެލެންސް ސާޕްލަސްވެފައި ވެސް ހުއްޓެވެ. އަހަރު ނިމޭއިރު ބަޖެޓު އަރަނިވެރި ވެދާނެކަމަށް ވެސް އޭރު އިންސާނަކަށް ހީވެދާނެ އެވެ. ނަމަވެސް ކަންވެގެން މިދިޔައީ ދިމާ އިދިކޮޅަށެވެ. ގަވާއިދުން ހާމަކުރަމުން ގެންދިޔަ މާލީ ހިސާބުތައް ކުއްލިއަކަށް ހުއްޓާލީ އޭގެ ޖެހިގެންއައި ހަފުތާގެ ހިސާބުތައް ދިމާ އިދިކީލިކޮށް ފެންނާން ފެށުމުންނެވެ.

މިހާ ހިސާބަށް ހާމަކުރި ހިސާބުތަކުން ފެންނަނީ ކޮން މަންޒަރެއް؟

މިހާތަނަށް އާންމުކުރި ހިސާބުތަކުން ފެންނަނީ ރިކަރަންޓް ހަރަދު އިންތިހާއަށް ބޮޑުވެފައިވާ މަންޒަރެވެ. ރައްޔިތުންނަށް ބޭނުންތެރި ތަރައްގީގެ މަޝްރޫއުތަކަށް ނުވަތަ ސިޔާސަތުތަކަށް ހަރަދެއް ނުކުރެ އެވެ. ފެންނަނީ ސިޔާސީ ވެރިންގެ މުސާރައަށް ބޮޑެތި ހަރަދުތަކެއް ކުރަމުންދާތަނެވެ. އޮކްޓޯބަރު 24، 2024 އާ ހަމައަށް ރިކަރަންޓް ހަރަދު 8 ޕަސެންޓު އިތުރުވެ 27.24 ބިލިއަން ރުފިޔާއަށް އަރާފައިވާތަނެވެ. އެއީ މި މުއްދަތުގެ ތެރޭގައި ދައުލަތަށް ލިބުނު ޖުމްލަ އާމްދަނީގެ 96 ޕަސެންޓެވެ. މުސާރައަށް ކުރާ ހަރަދު 14 ޕަސެންޓު އިތުރުވެ 10.25 ބިލިއަން ރުފިޔާއަށް އިތުރުވެފައިވާތަނެވެ. މިދިޔަ އަހަރުގެ އެ މުއްދަތުގައި ކުރި އަދަދަށް ވުރެ 1.3 ބިލިއަން ރުފިޔާ މިވަނީ އިތުރަށް ހަރަދުކޮށްފަ އެވެ. ނަމަވެސް، ރައްޔިތުންގެ ތަރައްގީގެ މަޝްރޫޢުތަކަށް ކުރާ އިންވެސްޓްމަންޓްތައް 18 ޕަސެންޓު ދަށްވެއްޖެ އެވެ.

ބޭރުގެ މާލީ އިދާރާތަކުންނާ އިދިކޮޅު ފަރާތްތަކުން ތަކުރާރުކޮށް ބުނަމުންދާއިރުވެސް، ހަރަދު ކުޑަކުރުމުގެ ފިޔަވަޅުތައް އެޅުން އިންތިހާއަށް ލަސްކުރުމުގެ ނަތިޖާއަކީ، ސަބްސިޑީގެ ގޮތުގައި ފާސްކުރި 2.8 ބިލިއަން އެއްކޮށް ހަދަރުކޮށް، އެ ހަރަދު ބޮޑުތަނުން އިތުރަށް ހިނގައި، 3.2 ބިލިއަން ސަބްސިޑީއަށް ހަރަދުކޮށް ނިމުމުވެ. ރައީސް މުއިއްޒުގެ ދެކަނބަލުންނާއި ސަރުކާރުގެ އިސްވެރިން ހައްދެއް ނެތި ރާއްޖެއިން ބޭރު ދަތުރުތައް އިތުރުވެ، މިދިޔަ އަހަރަށްވުރެ ދަތުރުފަތުރުގެ ހަރަދުވެސް މިހާރުވެސް 7 ޕަސެންޓު އިތުރުވެ 217.70 މިލިއަން ހަރަދުކޮށް ނިންމާލައިފި އެވެ. ރައްޔިތުންނަށް އޭގެ ފައިދާއެއް މިހާތަނަށް ވެސް ފެނިފައިނުވާ 570 މިލިއަން ރުފިޔާގެ އަގު ބޮޑު ޑްރޯންތަކެއް ބޭކާރު ގޮތުގައި ގަތުމުގެ ސަބަބުން އިދާރީ ހިންގުމަށް ބޭނުންވާ ތަކެތި ގަތުމުގެ ބަޖެޓް އަހަރު ނުނިމެނީސް ހުސްކޮށްލައި އިތުރަށްވެސް މި ކޯޑުން ޚަރަދުވަނީ ކޮށްފައެވެ.

އެސްއޯއީތައް ރިފޯމްކޮށް ހިންގުން ހަރުދަނާކުރާނެ ކަމަށް އެތައް ފަހަރަކު ވިދާޅުވި ނަމަވެސް، އެކަންނުކުރައްވާ، އެސްއޯއީތަކަށް ސަރުކާރުން ކުރާ ހޭދަ 44 ޕަސެންޓު އިތުރުވެ، މުޅި އަހަރަށް އެސްއޯއީތަކަށް ފާސްކޮށްފައިވާ ބަޖެޓް މިހާރު ގާތްގަނޑަކަށް ހުސްވެއްޖެ އެވެ. ނަމަވެސް، ފެނައި ނަރުދަމާ ފަދަ ރައްޔިތުންގެ އަސާސީ ހިދުމަތްތައް ގާއިމުކުރުމަށް ކުރީ ސަރުކާރުން ފަށާފައިވާ ބިޔަ މަޝްރޫއު މަޑުޖެހި، އެކަމަށް ކުރާ ހޭދަ ބޮޑުތަނުން ކުޑަވެއްޖެ އެވެ. ޕީއެސްއައިޕީ މަޝްރޫއުތަކަށް 7.9 ބިލިއަން ހަރަދުކުރި ކަމަށް އޮތް ނަމަވެސް، މިކަން އެއްވެސް ރަށަކުން ވެސް ފެންނާން ނެތުމަކީ އަދި މާ ހައިރާން ކުރުވަނިވި ކަމެކެވެ. ރަށްރަށުގެ ތަރައްގީގެ މަޝްރޫއުތައް ނުހިނގާތީ އެކަމުގެ ޝަކުވާ ރައްޔިތުންކުރާތާ އަހަރެއްވަނީ އެވެ. ބައެއް މިނިސްޓްރީތަކުގެ ބަޖެޓް މިހާރު އެއްކޮށް ހުސްވެފައިވާއިރު، ފިނޭންސް މިނިސްޓްރީގެ ހަރަދުތައް 74 ޕަސެންޓު އިތުރުވެއްޖެ އެވެ. ހަރަދު ކުޑަކުރުމަށް މަސައްކަތްކުރަންޖެހޭ ވުޒާރާގެ ހާލަތު މިއަދު ހުރީ މިހެންނެވެ.

މިއަހަރަށް ފާސްކުރި ބަޖެޓު ހަރަދުކުރުމުގެ ފުރިހަމަ ބާރާ އިހުތިޔާރު ރައީސް މުއިއްޒުގެ އަތުގައި އޮތް ނަމަވެސް، މިއަހަރުގެ ހަރަދުތައް ބޮޑުތަނުން އިތުރުވުމުގެ ޒިންމާ އަދިވެސް އަޅުވަނީ "ކުރީ ސަރުކާރު"ގެ ބޮލުގަ އެވެ. އެންމެ ބޮޑަށް ރައީސް މުއިއްޒުވެސް މިސަރުކާރުގެ ވެރިންވެސް ވިދާޅުވަމުން ދަނީ ބަޖެޓުގެ ބޮޑު ބައެއް ދަރަނި ދައްކަން ހަރަދުކުރަންޖެހުމުގެ ވާހަކަ އެވެ. ނަމަވެސް، މާލީ ހިސާބުތަކުން ފެންނަނީ މިއީ ކަނޑައެޅިގެން އޮޅުވާލުމެއްކަމެވެ. ފެންނަނީ އެހެން މަންޒަރެކެވެ. ދައުލަތުގެ ދަރަނި ހިދުމަތްކުރުމުގެ ހަރަދު (ޕްރިންސިޕަލް ރިޕޭމަންޓް، އިންޓްރަސްޓް ޕޭމަންޓް އަދި އެހެނިހެން ފީތައް) ހިމެނޭހެން އޮކްޓޯބަރު 24، 2024 އާ ހަމައަށް ހަރަދުކޮށްފައި ވަނީ ޖުމްލަ 5.8 ބިލިއަން ރުފިޔާ އެވެ. އެއީ 2023 ވަނަ އަހަރުގެ މިމުއްދަތުގައި ދަރަނި ހިދުމަތްކުރުމުގެ ޚަރަދުގެ ގޮތުގައި ހޭދަކޮށްފައިވާ 5.7 ބިލިއަން ރުފިޔާ އާއި އަޅާބަލާއިރު އެންމެ 2 ޕަސެންޓުގެ އިތުރުވުމެކެވެ. މީގެތެރޭގައި މިސަރުކާރުގެ ދޯހަޅި ޚާރިޒީ ސިޔާސަތުގެ ސަބަބުން އިންޑިއާއަށް ދެއްކި 50 މިލިއަން އެމެރިކާ ޑޮލަރު ހިމެނެއެވެ. އެހެންކަމުން ހަގީގަތުގައި މިދިޔަ އަހަރުގެ މި މުއްދަތާ އަޅާބަލާއިރު ދަރަނި އަދާކުރުމަށް ކުރަންޖެހޭ ހޭދަ 11 ޕަސެންޓު ދަށެވެ. ދަރަނި ނުނަންގަވާނެ ކަމަށް ތަކުރާރުކޮށް ވިދާޅުވަމުންވެސް، އެންމެ ފަހުން ޝާއިއުކުރި މާލީ ހިސާބުތަކުން ފެންނަ ގޮތުގައި ރައީސް މުއިއްޒުގެ ސަރުކާރުން މިއަހަރުގެ މިހާތަނަށް ހަމައެކަނި ޑޮމެސްޓިކް މާކެޓުން ވެސް މިވަނީ 8.2 ބިލިއަން ރުފިޔާގެ އައު ދަރަނި ނަންގަވާފައެވެ. ބޭރުގެ ދަރަންޏާބެހޭ މައުލޫމާތު ހާމަކުރުން ހުއްޓާލާފައިވާތީ މިހާތަނަށް ބޭރުން އަލަށް ނަގާފައިވާ ދަރަނީގެ ސީދާ އަދަދު އެނގޭކަށްނެތެވެ. ނަމަވެސް ނޫސަތަކުގެ ހެޑްލައިންތަކަށް އަރާފައިވާ ސަރުކާރުން މިހާތަނަށް ސޮއިކޮށްފައިވާ އާ ލޯނު އެއްބަސްވުންތަކަށް ބަލާއިރު، އަހަރު ނިމޭއިރު މިއަދަދު 22 ބިލިއަނަށް އަރާނެކަމަށް ލަފާކުރެވެ އެވެ.

މިއަހަރުގެ މިހާތަނަށް އައިއިރު ދައުލަތުގެ އާމްދަނީ އިތުރުކުރުމަށް ސިޔާސަތެއް ތަންފީޒުކުރަން ފެށިފައިނުވެ އެވެ. ޓެކްސް އާމްދަނީ މިހާތަނަށް އިތުރުވެފައިވަނީވެސް މި ސަރުކާރުގެ ސިޔާސަތަކުންކަން ފެންނާކަށް ނެތެވެ. މިދިޔަ އަހަރު އިހުތިސޯދު ރަގަޅަށް ހިނގުމާއި ވިޔަފާރިތަކަށް ފަހި މާހައުލުއެއް އޮތުމުގެ ސަބަބުން މިދިޔަ އަހަރުގެ ވިޔަފާރީގެ ފައިދާގެ ގޮތުގައި މިއަހަރު ލިބުނު އަދަދު 15 ޕަސެންޓު އިތުރުވެފައިވެ އެވެ. މިދިޔަ ސަރުކާރުން ޖީއެސްޓީ ރޭޓްތަކަށް ގެނައި ބަދަލުގެ ސަބަބުންނާއި ފަތުރުވެރިންގެ އަދަދު އިތުރުވެފައިވާތީ ޖީއެސްޓީ އާމްދަނީ ވަނީ 10 ޕަސެންޓު އިތުރުވެފައެވެ.

މިހާހިސާބަށް ހާމަކޮށްފައިވާ މާލީ ހިސާބުތަކުން ފެންނަނީ ރައީސް މުއިއްޒުގެ ސަރުކާރުން ޒިންމާދާރުކަމެއް ނެތި، ރައްޔިތުންނަށް ވެފައިވާ ވަޢުދުތައް ފުއްދުމުގެ އެއްވެސް ހަރުދަނާ މަސައްކަތެއް ނުފަށާ، ބޭކާރު ހަރަދުތައް އިންތިހާއަށް އިތުރުކޮށް ރައްޔިތުންގެ ފައިސާ ހިތުހުރި ގޮތަކަށް ހަރަދުކޮށްލަމުންދާތަނެވެ. ފެންނަނީ އިޤްތިޞާދު މަޑުޖެހި، ވިޔަފާރިތައް ހީނަރުގެ، ޤައުމުގެ އުފެއްދުންތެރިކަން ފަހަތަށް ޖެހި، ދިރިއުޅުމުގެ ޚަރަދުތައް އިންތިހާއަށް އުފުލި، ރައްޔިތުންގެ ޖީބު ބިކާރިވަމުންދާ މަންޒަރެވެ. އަހަރު ނިމިގެންދާއިރު 55 ބިލިއަން ނުވަތަ 55،000 މިލިއަން ރުފިޔާގެ ބޮޑު ބަޖެޓެއް ހުސްކޮށްލާއިރު، ރައްޔިތު މިހާގެ ދިރިއުޅުމަށް ލިބުނީ ކޮންކުރިއެރުމެއްތޯ ކުރެވޭ ސުވާލަށްވެސް ރައީސް މުޢިއްޒުގެ ޖަވާބަކަށް ވާނީ "ކުރީ ސަރުކާރު" ހެއްޔެވެ.

***

މި ލިޔުން ފޮނުވި ފަރާތުން އެދިފައި ވަނީ "އިގުތިސާދީ ސަމުގާ" ނަމުގައި މި ލިޔުން ޝާއިޢުކޮށް ދިނުމަށެވެ.

ސިޓީބިޓީ

ސިޔާސަތާ މެދު ފާޑެއް ކިޔަން އޮތީ ހެއްޔެވެ؟ ކަމެއް އިސްލާހުކުރަން މުއައްސަސާއެއްގެ ސަމާލުކަމަށް ގެންނަން ބޭނުންވަނީ ހެއްޔެވެ؟ ޝަކުވާއެއް ބޮޑުވެ އާއްމުންނާ ހިއްސާކުރަން ބޭނުންވީ ހެއްޔެވެ؟ އެހެން ކަމެއްގައި ވިޔަސް ހިޔާލެއް ހިއްސާކުރަން ބޭނުން ހެއްޔެވެ؟

ކިޔުންތެރިންގެ ހިޔާލާއި ފިކުރު މުޖުތަމައުގެ ތެރެއަށް ދޫކޮށްލުމަށް "އަދަދު"ން ތަނަވަސްކޮށްދީފައި ވަނީ "ސިޓީބިިޓީ" އެވެ. ހިޔާލުތައް ލިޔުމަށް ތިރިކޮށްލުމަށް ފަހު، "އަދަދު"ގެ އެޑިޓަރަށް އެޑްރެސްކޮށް [email protected] އަށް އީމެއިލްކޮށްލާށެވެ.