"ދިވެހިރާއްޖޭގައި ވަކިފަރާތަކަށް ބުރަނުވާ މުސްތަގިއްލު ޕްރޮސިކިއުޓަރ ޖެނެރަލްއެއް ހުންނަންވާނެ އެވެ." މިއީ ގާނޫނުއަސާސީގެ 220 ވަނަ މާއްދާގެ އިބާރާތުގައި އޮންނަ ވާހަކައެކެވެ. ރައްޔިތުންގެ މަޖިލީހުގެ ނުހަނު ބޮޑު އަގުލަބިއްޔަތަކާއެކު އެމަގާމަށް އައްޔަނުކުރެވުނު ކޮންމެ ބޭފުޅެއްގެ މަގާމު ގެއްލިފައި އޮތީ، އެއީ އެމާއްދާގައި ބުނާފަދަ "ވަކިފަރާތަކަށް ބުރަނުވާ މުސްތަގިއްލު" މީހެއްކަމަށް ރައްޔިތުންގެ މަޖިލީހަށް ގަބޫލު ނުކުރެވިގެންނެވެ. އެ މާއްދާގައި އެ ބުނާ މުސްތަގިއްލު، ވަކިފަރާތަކަށް ބުރަނުވާ ޕްރޮސިކިއުޓަރ ޖެނެރަލެއް ދުވަހަކު އައްޔަނުކުރެވުނު ކަމަކަށް ނުވި އެވެ.

ގާނޫނުއަސާސީ ތަސްދީގުކުރެވުނީ އޮގަސްޓް 7، 2008 ދުވަހު އެވެ. އެ ގާނޫނުއަސާސީގެ އިންތިގާލީ ބާބުގައި، ގާނޫނުއަސާސީގެ 288 ވަނަ މާއްދާގައި އޮތީ، ގާނޫނުއަސާސީއަށް އަމަލުކުރަން ފަށާ ތާރީހުން ފެށިގެން 30 ދުވަހުގެ ތެރޭގައި ޕްރޮސިކިއުޓަރ ޖެނެރަލަކު އައްޔަނުކުރަންވާނެކަމަށެވެ. އޭރު ދިވެހިރާއްޖޭގެ ރައީސުލްޖުމްހޫރިއްޔާކަމުގެ މަގާމުގައި ހުންނެވީ އަލްއުސްތާޒު މައުމޫން އަބްދުލްގައްޔޫމެވެ. އެހެންކަމުން، ފުރަތަމަ ޕްރޮސިކިއުޓަރ ޖެނެރަލްގެ ނަންފުޅު ރައްޔިތުންގެ މަޖިލީހަށް ފޮނުއްވީ އެމަނިކުފާނެވެ.

އޭރު އަދި ޕްރޮސިކިއުޓަރ ޖެނެރަލްގެ ގާނޫނެއް ނެތެވެ. ޕީޖީކަމަށް ނަން ހުށަހަޅައި ފާސްކުރުމުގައި ބެލީ ހަމައެކަނި ގާނޫނުއަސާސީގެ 288 ވަނަ މާއްދާގައި ބަޔާންކޮށްފައި އޮތް ކުޑަކުޑަ އިޖުރާއަތަށެވެ. އެއީ ރައީސުލްޖުމްހޫރިއްޔާއަށް ކަމުދާ، ޕީޖީކަމަށް ޝަރުތު ހަމަވާ ބޭފުޅެއްގެ ނަންފުޅު ރައްޔިތުންގެ މަޖިލީހަށް ފޮނުއްވުމާއި، އެ މަޖިލީހަށް ހާޒިރުވެ ވޯޓުދޭ މެންބަރުންގެ ތިންބައިކުޅަ ދެބައިގެ ތާއީދު ލިބޭ މީހަކު އެ މަގާމަށް އައްޔަނުކުރުމެވެ.

ޕްރޮސިކިއުޓަރ ޖެނެރަލްކަމުގެ މަގާމަށް ރައީސް މައުމޫނު ހުށަހެޅުއްވީ، އަހުމަދު މުއިއްޒުގެ ނަންފުޅެވެ. ރައްޔިތުންގެ މަޖިލީހުގެ ތަޅުމަށް އެ ނަންފުޅު ހުށަހެޅުމުން ވާހަކަ ދެއްކެވި ކޮންމެ މެންބަރަކު ކުރެއްވީ ހިފެހެއްޓުމެއްނެތް ތައުރީފެވެ. ގާނޫނުއަސާސީ އެކަށައެޅި މަޖިލީހުގެ މެންބަރެއްގެ ގޮތުގައި މަސައްކަތްޕުޅު ކުރެއްވީތީ، އަހުމަދު މުއިއްޒުއަކީ ކޮންކަމެއްކުރާ، ކޮންވިސްނުމެއްގެ ކޮންކަހަލަ ބޭފުޅެއްކަން ރައްޔިތުންގެ މަޖިލީހުގައި އޭރު ތިއްބެވި މެންބަރުން ދެނެވަޑައިގަންނަވަ އެވެ. ރައްޔިތުންގެ މަޖިލީހުގެ، ދިވެހިރާއްޖޭގެ ފުރަތަމަ ޕްރޮސިކިއުޓަރ ޖެނެރަލްކަމަށް އަހުމަދު މުއިއްޒުގެ ނަންފުޅު ފާސްކުރެވުނީ މުޅި މަޖިލީހުގެ އިއްތިފާގުންނެވެ. މަގާމަށް އައްޔަނުކުރެވުނީ ސެޕްޓެމްބަރު 4، 2008 ދުވަހު އެވެ.

ޕީޖީކަމުގައި މުއިއްޒު ފުރަތަމަ ކުރެއްވި މަސައްކަތަކީ އޮފީސް ގާއިމުކުރެއްވުމާއި، މުވައްޒަފުންނަށް މަސައްކަތް ކުރެވޭނޭ މާހައުލު ގާއިމުކޮށްދެއްވުމެވެ. އެއްކޮޅުން، ޖިނާއީ މައްސަލަތަކުގައި ދައުވާކުރުމުގައި އަމަލުކުރާނޭ ގޮތުގެ އުސޫލުތައް އެކަށައަޅުއްވަމުން، ތަންފީޒުކުރައްވަމުން ބަދަލު ގެންނަވަމުން ގެންދެވި އިރު، މައްސަލަތަކުގައި ދައުވާ އުފުލުމާއި، ކޯޓުތަކުގައި ވަކާލާތުކުރަން ވަކީލުން ފޮނުއްވުންފަދަ ޕީޖީ އޮފީހުގެ އާންމު މަސައްކަތްތައްވެސް ދިޔައީ ހަމައަކަށް އެޅި ނިޒާމަކަށް ފެތެމުންނެވެ. ސުމަކުން ފަށްޓަވައިގެން ތަރުތީބުކުރައްވަމުން ތަޖުރިބާކުރައްވަމުން ގެންދެވީ އެވެ.

ސިޔާސީ މީހަކު ޖިނާއީ އަދުލުގެ ނިޒާމަށް ވެއްދޭ ހިސާބުން މުޅި ނިޒާމަށް އަރަނީ މާ އެހެންކަހަލަ ލޮޅުމެކެވެ. މުއިއްޒުގެ ޕީޖީކަމުގައި ރައީސް ނަޝީދުގެ މައްޗަށް ދައުވާ އުފުއްލެވި ހިސާބުން މައްސަލަ އޮތީ ގޯސްވެފަ އެވެ. އޭރު ރައީސް ނަޝީދު "ވެރިކަމުގައި އިތުރަށް ހުރެއްޖެނަމަ ދިވެހިރާއްޖެއަށް ގިނަގުނަ ގެއްލުންތަކެއް ވެދާނޭކަމަށް ފެނިވަޑައިގަންނަވާތީ" މަގާމުން އިސްތިއުފާ ދެއްވުމުން ރައީސުލްޖުމްހޫރިއްޔާކަމުގެ މަގާމުގައި ހުރީ ކުރީގެ ނާއިބު ރައީސް ޑރ.މުހައްމަދު ވަހީދު ހަސަން މަނިކުއެވެ.

ރައީސް ނަޝީދު ސިޔާސީ ބައްދަލުވުމަކަށް ރަށަކަށް ވަޑައިގެން އުޅުއްވަނިކޮށް ހިފާ ހައްޔަރުކޮށްގެން މާލެ ގެނެވުނު ގޮތާއި، އެމަނިކުފާނުގެ ވެރިކަމުގައި ހިނގި މަޝްހޫރު 'އަބްދުﷲ ގާޒީ މައްސަލަ' އާ ގުޅިގެން ދައުވާ އުފުލުމުން، އެމްޑީޕީއަށް ޕީޖީ މުއިއްޒު ގޯސްވެއްޖެ އެވެ. އެމްޑީޕީގެ ބައެއް ސިޔާސީ ހަރަކާތްތެރިންގެ މައްޗަށް ދައުވާ އުފުލުމާއި، 'ހޮނޑައިދޫ ހާދިސާ' ގައި ހައްޔަރުކުރެވުނު ސިޔާސީ ބޭފުޅުންގެ މައްޗަށް ދައުވާ އުފުލި ހިސާބުން ޕީޖީ މުއިއްޒުއަކީ 220 ވަނަ މާއްދާގައި ބަޔާންކުރާ ޝަރުތު އުނި ބޭފުޅެއްކަން ރައްޔިތުންގެ މަޖިލީހަށް ފެނިއްޖެ އެވެ. އެހެންވެ، ޕީޖީ މުއިއްޒުގެ އިތުބާރު ނެތްކަމުގެ މައްސަލައެއް މަޖިލީހަށް ހުށަހެޅުނެވެ. މަޖިލީހުގައި އެ މައްސަލައިގައި އެންމެ ބޮޑަށް ވަކާލާތުކުރެއްވީ އޭރުގެ ވިލިނގިލީ ދާއިރާގެ މެންބަރު އަބްދުﷲ ޖާބިރެވެ.

މަޖިލީހުގެ އަގުލަބިއްޔަތު އޭރު އޮތްގޮތުން ޕީޖީ މުއިއްޒު މަގާމުން ވަކިކުރަން ފާސްވާނެ އެވެ. އެހެންނަމަވެސް މުއިއްޒު ވިދާޅުވަމުން "އެ ބޭފުޅުން އެ ވޯޓެއް ނުނަގާނެ" ކަމަށެވެ. އެ ބަސްފުޅު ވީ ތެދަކަށެވެ. އެ ވޯޓެއް ނުނަގަ އެވެ. އޭގެ ކުރިން ނޮވެމްބަރު 25، 2013 ދުވަހު މުއިއްޒު މަގާމުން އިސްތިއުފާ ދެއްވީ އެވެ. މަގާމުގައި ހޭދަކުރެއްވީ 5 އަހަރުގެ ދައުރުގެ ތެރެއިން 4 އަހަރާއި 4 މަހާއި 6 ދުވަހެވެ.

ފުރަތަމަ ޕްރޮސިކިއުޓަރ ޖެނެރަލް އަހުމަދު މުއިއްޒު އިސްތިއުފާ ދެއްވި ތާރީހުން ފެށިގެން ޖުލައި 22، 2014 އާ ހަމައަށް ޕްރޮސިކިއުޓާ ޖެނެރަލްއަކު ނެތެވެ.

ހިނގަމުން ދިޔައީ ރައީސް ޔާމީންގެ ވެރިކަމެވެ. އޭރު ޕްރޮސިކިއުޓަރ ޖެނެރަލްގެ ގާނޫނު ފާސްވެފައި އޮތުމުން، ޕީޖީކަމަށް މީހަކު އައްޔަނުކުރުމުގެ އިޖުރާއަތު ދިޔައީ އެ ގާނޫނާ އެއްގޮތަށެވެ. މަގާމަށް ކުރިމަތިލީ ދެ ބޭފުޅުންނެވެ. އެއީ އަލްއުސްތާޒު މައުމޫނު ހަމީދާއި އަލްއުސްތާޒު މުހުތާޒު މުހުސިން އެވެ. މައުމޫނު ހަމީދަކީ ރައީސް ޔާމީނާ ތިމާގެފުޅު ބޭފުޅެކެވެ. އެހެންނަމަވެސް، 'ނެޕޮޓިޒަމް އެއްފަރާތްކޮށްލުމަށް ތޯއްޗެކެވެ. ޕީޖީކަމަށް ހުށަހެޅުއްވީ މުހުތާޒު މުހުސިންގެ ނަންފުޅެވެ. ބޮޑު އަގުލަބިއްޔަތަކުން ރައްޔިތުންގެ މަޖިލީހުން އެ ނަންފުޅަށް ރުހުން ލިބުނެވެ.

ޕީޖީ މުހުތާޒު މުހުސިން މަގާމަށް އައްޔަނުކުރެވުނީ ޖުލައި 22، 2014 ގަ އެވެ. މުހުތާޒުގެ ޕީޖީކަމާމެދު ސަރުކާރު އޮތީ ރުހިގެންނެވެ. ކުރިން ރައީސް ނަޝީދުގެ މައްޗަށް ކޮށްފައި އޮތް ދައުވާ އަނބުރާ ގެންނަވައި، ހަމަ އެ މައްސަލައިގައި ޓެރަރިޒަމްގެ ދައުވާ ކުރެއްވި އެވެ. އެކަމާ މުޒާހަރާކުރި އެތައް ބައެއްގެ މައްޗަށްވެސް ދައުވާ އުފުއްލެވި އެވެ. އިދިކޮޅުގައި އޮތް އެމްޑީޕީގެ ނަޒަރުން ބަލާއިރު ޕީޖީގެ ކިބައިން 220 ވަނަ މާއްދާގައި ބަޔާންކުރާ މުސްތަގިއްލުކަން ގެއްލިއްޖެ އެވެ. އެހެންނަމަވެސް ސަރުކާރަށް އޭނާ ބަރާބަރެވެ. މިއޮއިވަރު ބަދަލުވީ ފިނިފެންމާ ލޯންޗު ގޮއްވާލުމުގެ މައްސަލައިގެ ތަހުގީގުގެ ތެރެއިން އޭރުގެ ނާއިބު ރައީސް އަހުމަދު އަދީބު ހައްޔަރުކޮށް، ތުހުމަތާވެސް ނުގުޅޭ އެތައް ދައުވާތަކެއް އުފުލާން ސަރުކާރުން އެދުނު އެދުމަށް އިޖާބަ ނުދެއްވުމުންނެވެ. އެކަމާ ވީ ކޯފާގައި އޭރުގެ ރައީސް ގުޅުއްވައި ޕީޖީ މުހުތާޒަށް ވަށިވަށިން ދެއްވިކަމަށް އަޑުއެހީމެވެ. އެހެންނަމަވެސް އެ ދައުވާތަކުގައި ނެންގެވި ސްޓޭންޑްގައި ހިފެހެއްޓެވުމުގެ ނަތީޖާއަކަށްވީ ރައްޔިތުންގެ މަޖިލީހުގެ އިތުބާރު ގެއްލުމެވެ. ޕީޖީ މުހުތާޒު މަގާމުން ވަކިކުރެވުނީ ނޮވެމްބަރު 11، 2015 ދުވަހު އެވެ. މަގާމުގައި ހޭދަކުރެއްވުނީ ޖުމުލަ 1 އަހަރާއި 3 މަހާއި 8 ދުވަހެވެ.

މާ ގިނަ ދުވަސްތަކެއް ނުކޮށް މިފަހަރު އައު ޕްރޮސިކިއުޓަރ ޖެނެރަލްއެއް ލިބިއްޖެ އެވެ. އަންހެން ބޭފުޅެކެވެ. ޕްރޮސިކިއުޓަރ ޖެނެރަލް އާއިޝަތު ބިޝާމު އެ މަގާމުގެ ހުވާ ކުރެއްވީ ނޮވެމްބަރު 24، 2015 ދުވަހު އެވެ. އޭގެ ކުރިން، ރައީސް ޔާމީންގެ ވެރިކަމުގައި ދެ ދުވަހަކަށް ބަންޑާރަނައިބުކަން ކުރެއްވި އެވެ. އެ މަގާމުން ވަކިކުރައްވައި ފަހުން ރައީސުލްޖުމްހޫރިއްޔާގެ އޮފީހުގައި މަސައްކަތްކުރެއްވި އެވެ. އެ އޮފީހުގައި ކުރެއްވި މަސައްކަތްތަކަށްފަހު ދެން ވަޑައިގަތީ ޕީޖީކަމަށެވެ.

ބިޝާމްގެ ޕީޖީކަމުގައި ރާއްޖޭގެ ސިޔާސީ މަސްރަހު ވަރަށް ހޫނުވެގެން ދިޔަ އެވެ. މަގާމުގެ މަސްއޫލިއްޔަތާ ހަވާލުވެވަޑައިގެންނެވުމާއެކު، ކުރީގެ ޕްރޮސިކިއުޓަރ ޖެނެރަލް މުހުތާޒު މުހުސިން، ނުކުރައްވާން ނިންމެވި ދައުވާތައް ކޯޓުތަކަށް ފޮނުއްވައި ޕީޖީ އޮފީހުގެ މަސައްކަތްތައް ހަލުވިކޮށްލެއްވި އެވެ. ޕީޖީ ބިޝާމްއަކީ އެންމެ ގިނަ ސިޔާސީ މީހުންގެ މައްޗަށް ދައުވާކުރެއްވި ޕްރޮސިކިއުޓަރ ޖެނެރަލް އެވެ. އެންމެ ގިނައިން ކުރެއްވީ ޓެރަރިޒަމްގެ ދައުވާ އެވެ. އެ ދައުވާތައް އުފުލާފައި އޮއްވައި، ސަރުކާރު ބަދަލުވުމުން، ނޮވެމްބަރު 17، 2018 ގެ ފަހުން އެ މައްސަލަތައް އަނބުރާ ގެންނެވީ އެވެ. އެ މައްސަލަތަކުގެ ދައުވާ އުފުލި ތާރީހުން ފެށިގެން ދައުވާ އަނބުރާ ގެނައި ތާރީހާ ދެމެދު ބަދަލެއް އައީ ސިޔާސީ ހާލަތަށް އެކަންޏެވެ.

އައު ސަރުކާރާއި، އެ ސަރުކާރަށް އަގުލަބިއްޔަތު އޮތް ރައްޔިތުންގެ މަޖިލީހުގެ ރުހުން ދެމެހެއްޓޭތޯ ކުރެއްވި މަސައްކަތް ކާމިޔާބުވާ ގޮތެއް ނުވި އެވެ. ޕީޖީ ބިޝާމްގެ އިސްތިއުފާއަށް ގޮވާލަމުންގޮސް އެންމެ ފަހުން އިތުބާރު ނެތްކަމުގެ މައްސަލަ ހުށަހެޅީ އެވެ. އެ ހުށަހެޅުން ފާސްވާނޭކަން ގައިމުވާތީ ޕީޖީ ބިޝާމް މަގާމުން އިސްތިއުފާ ދެއްވީ ނޮވެމްބަރު 28، 2019 ދުވަހު އެވެ. މަގާމުގައި ހުންނެވުނީ 4 އަހަރާއި 4 މަހާއި 2 ދުވަހު އެވެ.

ދެން ޕީޖީކަމާ ހަވާލުވެވަޑައިގެންނެވީ އަލްއުސްތާޒު ހުސައިން ޝަމީމެވެ. އެއީ ދިވެހިރާއްޖޭގެ ފުރަތަމަ ޑެޕިއުޓީ ޕްރޮސިކިއުޓަރ ޖެނެރަލްކަމަށްވާތީ ޕީޖީ އޮފީސް ހިނގާ ގޮތް ދެނެވަޑައިގަންނަވާ ބޭފުޅެކެވެ. ދިފާއީ ވަކީލެއްގެ ގޮތުގައި ކޯޓުގައި ވަކާލާތުކުރެއްވީތީ ކޯޓުތަކުގެ ހާލަތާއި ޖިނާއީ އަދުލުގެ ނިޒާމުގެ އެކޮޅުމިކޮޅު މާ ރަނގަޅަށް ދެނެވަޑައިގަންނަވަ އެވެ. ސިޔާސީ އިސް ލީޑަރުންގެ ވަކީލަކަށް އުޅުއްވީތީ ސިޔާސީ ކަންކަމުގައި ޖިނާއީ އަދުލުގެ ނިޒާމު ބޭނުންކޮށްލާ ގޮތާއި އޭގެ ނުރައްކާތެރިކަން ވެސް ރަނގަޅަށް ދެނެވަޑައިގަންނަވަ އެވެ. ހެލިފެލިވެ އުޅުއްވާ ހަރަކާތްތެރިވެސް ބޭފުޅެކެވެ. މިހުރިހާ ފެންވަރެއް ހުރުމުން ރައްޔިތުންގެ މަޖިލީހުންވެސް ދުށީ އެއީ ފަސްމީރުކުރިރުކެއް ކަމުގަ އެވެ. ރައީސުލްޖުމްހޫރިއްޔާ ނަން ހުށަހެޅުމާއެކު އެއްކޮޅުންނާއި އިދިކޮޅުން ތާއީދުކޮށް މުޅި މަޖިލީހުގެ އިއްތިފާގުން އެ ނަން ފާސްކުރީ އެވެ.

ޕީޖީ ޝަމީމް މަގާމުގެ ހުވާކުރެއްވީ ޑިސެމްބަރު 8، 2019 ގަ އެވެ. މަގާމާ ހަވާލުވެވަޑައިގަތުމާއެކު ވަރަށް ގިނަ އިންގިލާބީ ބަދަލުތަކުގެ ވާހަކަ ދެއްކެވި އެވެ. އޭގެ ތެރެއިން ބައެއް ކަންކަން ހާސިލުވެސް ކުރެއްވި އެވެ. ސިޔާސީ މީހުންގެ ތެރެއިން ފާހަގަކުރެވެނީ ކުރީގެ ރައީސް ޔާމީންގެ މައްޗަށް ދައުވާ ކުރެއްވުމާއި، އެމްއެމްޕީއާރުސީގެ މައްސަލައިގައި ހިމެނޭ ސިޔާސީ މީހުންގެ މައްޗަށް ދައުވާކުރެއްވުމެވެ. ޝަމީމް މަގާމުން އިސްތިއުފާ ދެއްވީތޯ ނުވަތަ މަގާމުން ވަކިކުރެވުނީތޯ އެއީ އަދިވެސް ބަހުސަށް ހުޅުވާލެވިފައި އޮތް މައުލޫއެކެވެ. ޝަމީމް ވިދާޅުވާގޮތުން އޭނާ އިސްތިއުފާ ދެއްވީ އެވެ. ރައްޔިތުންގެ މަޖިލީހުގައި ރެކޯޑު ކުރެވިފައި އޮތީ މަޖިލީހުގައި ވޯޓަށް އަހައިގެން 65 މެންބަރުންގެ ވޯޓާއެކު މަގާމުން ވަކިކުރެވުނީ ކަމަށެވެ. ކޮންމެއަކަސް ރަތްދޫލައިގައި ހިންގަވާފައި ޝަމީމް ޕީޖީ އޮފީހުން ނުކުމެވަޑައިގަތީ އޮގަސްޓު 22، 2024 ގަ އެވެ. މަގާމުގައި ހުންނެވުނީ ޖުމުލަ 4 އަހަރާއި 8 މަހާއި 6 ދުވަހު އެވެ.