މިއަދަކީ އައްސިދަ ނަކަތުން ހަތް ވަނަ ދުވަހެވެ. އައްސިދަ އަކީ ހުޅަނގު މޫސުމުގެ ފުރަތަމަ ނަކަތެވެ. ރަމަޟާން މަހުން ތޭވީސް ވަނަ ދުވަހެވެ. މިއަދު ހަވީރު ވެސް ރަށުތެރޭ އަތިރިމަތީހުންނަ ހުސް ބިންތަކުގައި މަޑިއަރުވަން އުޅޭ ކުދިބޮޑު މީހުން ފެންނާނެއެވެ. އެއީ މި ފަހަކަށް އައިސް މަޑިއަރުވާ މޫސުމަކީ ރަމަޟާން މަސްކަމަށް ވާތީއެވެ. ގިނަ ބަޔަކު، ވަކި ދުވަސްވަރެއްގައި މަޑިއަރުވަން ނިކުންނަ ދުވަސްވަރަކަށް މިހާރުވެފައި މި އޮންނަނީ ރަމަޟާން މަހެވެ. ރަމަޟާން މަސް، ކޮންމެ މޫސުމެއްގައި އަޔަސް، ވިއްސާރަ ނޫނިއްޔާ މަޑިއެރުވުން އޮވެއެވެ.

ކުރީޒަމާނުގައި ގުޑިއެރުވުމަކީ ވަރަށް ބޮޑު އިޙުތިފާލުތަކަކަށްފަހު، ބޮޑު ރަސްމިއްޔާތުތަކެއް އޭގައި ހިމެނިގެން، ކޮށްއުޅުނު މުހިއްމުކަމެކެވެ. އޭރު އިރުވައި މޫސުން ފެށޭއިރަށް، ނުވަތަ އިރުވައިމޫސުމުގެ ފުރަތަމަ ނަކަތްކަމުގައިވާ މުލަނަކަތް ލައިގަންނައިރަށް، އެކަން އިޢުލާންކުރުމަށް މުހިއްމު ކަންތައްތަކެއް ކުރިއަށްގެންދެއެވެ. ގުޑިއެރުުވުމުގެ އެހާރު ހަނދާންކޮށްލަމާ ހިންގަވާށެވެ.

އެންމެ ފުރަތަމަ، މުލަ ނަކަތަކީ ކޮަބައިކަން ބަލާލަމާހެއްޔެވެ. މުލަ ނަކަތަކީ އިރުވައި މޫސުމުގެ ފުރަތަމަ ނަކަތެވެ. މުޙައްމަދު އިބްރާހިމް ލުޠުފީގެ މުހިއްމު މަސައްކަތް "ދިވެހިރާއްޖޭގެ ޖިއޮގްރަފީގެ ވަނަވަރު"ގައި ވާ ގޮތުން ރާއްޖެއަށް މުލަ ނަކަތް ލައިގަންނައިރު، ރާއްޖޭގެ އިރަށް އޮންނަ އަންޑަމަން އެންޑް ނިކޯބަރ އައިލެންޑްސްއަށް އޮންނާނީ އިރުވައި މޫސުމް ގާއިމުވެފައެވެ. އަދި ސްރީލަންކާއަށް ދާނީ އިރުވައިމޫސުމް ކުރިމަތިވަމުންނެވެ. މުސްކުޅިވެރިން ޤަބޫލުކުރާކަމަށް ލުޠުފީ ވިދާޅުވެފައި އޮންނަނީ، "މުލަ ނަކަތުން ތިންވަނަ ދުވަހު ރާއްޖޭގެ އިރުމައްޗަށް ނިކުމެފައިވާ 'މުލި'ތަކާ ހަމައަށް އިރުވައިގެ އޮއިވަރު ފޯރާނެކަމަށެވެ. މުއްޔަކީ، އަތޮޅެއް ނުވަތަ ރަށެއް އުފެދެމުން އަންނައިރު އެކި ދިމާއިން ކަނޑު ނުވަތަ ފަޅުތެރެއަށް ނިކުމެފައި ހުންނަ ފަރެވެ. ދެ މުއްޔެއްގެ ދޭތެރޭ އޮންނާނީ ގޮނި ނުވަތަ “bay” އެވެ. އިރުވައި މޫސުމުގެ އަސަރުތައް މި ދެންނެވި މުލިތަކާ ހަމައިންވެސް ފެންނާނޭ ދުވަހަކީ މުލަނަކަތުން ތިންވަނަ ދުވަސްކަމުގައި ދިވެހިން ޤަބޫލުކުރެއެވެ. އެ ހިސާބުން އިރުވައި މޫސުމް އިޢުލާންކުރުމަށް ޚާއްޞަ ކަންތައްތަކެއް ކުރެއެވެ.

އެންމެ ފުރަތަމަ އޮންނާނީ ބަޑިހެލުމެވެ. މިއީ އަސްކަރީ އިހުތިފާލެކެވެ. ބޭރުގެ ދުޝްމިނުންގެ ފަރާތުން ރާއްޖެ ސަލާމަތްކުރުމަށްޓަކައި ދިފާޢީ ގޮތުން ތައްޔާރީތައް ފެއްޓުމުގެ އިޙުތިފާލެވެ. "ދިވެހިންގެ އާދަކާދަ" މި ފޮތުގައި މޫސާ ޢަލީ ވިދާޅުވެފައިވާގޮތުން، އެ ދުވަހު ކީރިތި މަހާރަދުންނާއި ލަޝްކަރީން އެ ދުވަހު އިރުއަރާއިރު ދެ ދޮރޯށި ދޭތެރެއަށް (އިބްރާހިމްދީދީ މައިދާނަށް) ވަޑައިގަންނަވައެވެ. ދެން އޮންނަނީ ޞަލަވާތް ފާތިޙާ ވިދާޅުވުމެވެ. އެއަށްފަހު ފުރޮޅުމަތީ ބާއްވާފައި އޮންނަ ބަޑިއެއް ހަލުވާލުމުން، ބޮޑުކޯއްޓޭ ބުރުޒާއި ނާނޭ ބުރުޒާއި އާބުރުޒުން ބަޑި ޖަހާނެެއެވެ. މިއަޑަށް ރައްޔިތުން ކުރާ ކަމަކީ ގުޑިއަރުވަން ފެއްޓުމެވެ. ރަދުން ބެރުދުންމާރި ތާޅަފިލީގައި ގަނޑުވަރަށް ވަޑައިގަންނަވާނީއެވެ.

ރަދުން ގަނޑުވަރަށް ވެދެވަޑައިގަތުމާއެކު އިރުވައިކޮލި ލުން އޮންނާނެއެވެ. މިކޮލީގައި އަންގާނީ، ދެ ބަނޑޮސްދޭތެރެއިން އޮޑިއެއް ނުވަނުމަށާއި، ފާރުދޮށް ކޮށައި ދަމަށްއެރުމަށެވެ. މިއީ އަސްކަރީ ހަރަކާތްތަކެކެވެ. މި ކޮލި ލުމަށްފަހު، ބޭރުގެ އުޅަނދެއް މެނުވީ ދެ ބަނޑޮސް ދޭތެރެއަކުން ނުވަންނާނެެއެވެ. ފާރުދޮށް ކޮށުމަކީ އަހަރަކު އެއްފަހަރު ކުރާ ކަމެކެވެ. މާލޭ ބޮޑުފާރުދޮށުގައި ފަޅާފައި ހުންނަ ގަސްކަނޑައި، ވިނަ ނޮޅައި ސާފުކުރުމެވެ. އަދި ދަމަށްއެރުމަކީ، ބޮޑުފާރު ކައިރީ ރޭގަނޑު ހޭލާ، ފާރައަށް ތިބުމެވެ. ދެން ފެންމަތިވަނީ، އިރުވައި މޫސުމުގައި މި އަސްކަރީ ހަރަކާތްތައް ހިންގުން މުހިއްމުވަނީ ކީއްވެގެންތޯ ކުރެވޭ ސުވާލެވެ. ހުޅަނގު މޫސުމުގައި ރާއްޖޭގެ ކަނޑުތައް ހުރަސްކޮށް ރާއްޖެއަށް ހަމަލާދިނުމަށް އައުމަކީ، އެ ކަނޑުތަކަށް ނުފަރިތަ، ބީރައްޓެހި ބަޔަކަށް، ވަރަށް ބޮޑު ހިރާހެކެވެ. އެހެނަސް އިރުވައިގެ އޮޔާ ވައިގައި، ދަތުރުފަތުރު ފަސޭހަވެއެވެ.

އަސްކަރީން މި ތައްޔާރީތައް ކުރިއަށްގެންދާއިރު، ބަޑިހެލުމާއެކު ޢާއްމު ރައްޔިތުން ފަށާނީ ގުޑިއަރުވާށެވެ. ގުޑި އަކީ ކުޅިވަރެއްގެ ގޮތުގައި ވަޔަށް އެއްލާގޮތަށް ހަދާފައި ހުންނަ އެއްޗެކެވެ. ގުޑި ތައްޔާރުކުރާނީ އޮނުން، ނުވަތަ އިލޮށިން ނުތަވަ ޕުލާސްޓިކުން އޮނިގަނޑެއް ތައްޔާރުކޮށް، އެ އޮނިގަނޑުގައި މަޑިކަރުދާސް ނުވަތަ ގުޑިހިއްޕާ ކަރުދާސް ތަތްކޮށްގެންނެވެ. އެ އުދުއްސާލުމަށާއި ކޮންޓްރޯލްކުރުމަށް ހުންނާނީ ބައިންލާފައެވެ. ގުޑި އެރުވުމުގައި އެންމެ ފޯރީގައި އޭރުކުރާ އެއްކަމަކީ ގުޑިތައްޔާރުކުރުމެވެ. އަރުވައި އުޅޭ ގުޑީގެ ބައެއް ބާވަތްތަކުގެ ތެރޭގައި ރާރާގުޑި. ތެލަނގަ، ވާ، މަޑި، ކޮކާ، މަތިންދާބޯޓު، ވައިދުނި އަދި ވެން ހިމެނެއެވެ. ދެން ހުންނާނީ ސަތަރާއި ހަނދުފަޅިއެވެ. މިއީ ރަދުންނާއި ހަތްކޮޅު ނަންގަވާ ބޭފުޅުންނަށް ޚާއްޞަ ދެ ވައްތަރެއްގެ ގުޑިއެވެ.

ފޮޓޯތައް ނަގާފައި ވަނީ މެއި 1، 1990 ގެ ފަތްތޫރަ 134ގައި، ކަކާގޭ ދޮންމަނިކު ލިޔުއްވާފައިވާ "ގުޑި އެއްލުން ނުވަތަ ގުޑި އެރުވުން" މި މަޒުމޫނުން

ބާބާގޭ ދޮންމަނިކު ވިދާޅުވެފައިވާ ގޮތުގައި އައްސުލްޠާން މުޙައްމަދު ޝަމްސުއްދީންގެ ރަސްކަމާއި އައްސުލްޠާން ޙަސަން ނޫރައްދީންގެ ރަސްކަމުގައި ވަރަށް ފޯރިއާއެކު މާލޭގައި ގުޑިއަރުވައި އުޅުނެވެ. ޢާއްމުން ގުޑިއެރުވުމުގައި މާ ބޮޑެތި ރަސްމިއްޔާތުތަކެއް ނެތަސް، ސަތަރު އެރުވުމުގައި ޚާއްޞަ ރަސްމުތަކެއް ގެންގުޅެފައިވެއެވެ.

އިރުވައި މޫސުމަށް ލައިގަތުމާއެކު މަތިގެ ދޮށު ފަސްގަނޑުގައި ސަތަރު ފިޔަފާޅިއެއް އަޅާނެއެވެ. ފިޔަފާޅިއަކީ މިހާރު މިކިޔާ ޓެންޓެކޭ އެއްގޮތަށް، ބޯހިޔާކރުމަށާއިި ތަކެތި ރައްކާކުރުން ފަދަ އެކި އެކި ބޭނުމަށް ވަގުތީގޮތުން ހަދާ ނިސްބަތުން ކުދި ހިޔާވައްސެވެ. މި ޓެންޓުތަކުގައި ތިބެގެން ކުރާ މަސައްކަތަކީ ބޮޑު ސަތަރާއި، ބޮޑެތި ތެލަނގަ އަދި ބޮޑެތި ހަނދުފަޅިތައް ތައްޔާރުކުރުމެވެ. މިކަންކުރާނީ ގުޑިހެދުމުގެ ފަންނުވެރިންނެވެ. ސީދާ ބަންޑާރައިންގެ ބެލުމުގެ ދަށުންނެވެ. ބޮޑު ސަތަރާއި އެހެނިހެން ވަކިކުރަނީ އޭގައި ހުންނަ ޚާއްޞަ ކުރެހުންތަކަކުންނެވެ. ސަތަރަށް ޚާއްޞަ ސަތަރުގެ ކުރެހުން ނެތްނަމަ ކިތަންމެ ބޮޑަސް ކިޔާނީ ގުޑިއެވެ. ސަތަރެއް ކޮޅަށް ނަގާފައި ހުންނައިރު، އުސްމިނުގައި 18 ފޫޓުވެސް ހުރެދާނެއެވެ.

ސަތަރު ބޮޑުކަމުން ގަނޑުވަރުގެ އެއްވެސް ދޮރަކުން އެއެއް ނުނެރެވޭނެއެވެ. އެހެންކަމުން އެ ނެރޭނީ ގަނޑުވަރުގެ ފާރުމަތިންނެވެ. ސަތަރު ގެންދިޔުމަށްވެސް ވަކި މަގުތަކެއް ކަނޑައަޅާފައި އޮވެއެވެ. ސަތަރު ގެންދާނީ މެދުޒިޔާރަތްމަގުން ގޮސް، ސޯސަން މަގު ހުރަސްކޮށް، ރޯޝަނީމަގުން ލާފައި އެދިމާ އަތިރިމައްޗަށެވެ. ސަތަރު އެއްލަން ތިބޭނީ އޭރުގެ ކަޅުވަކަރު ޒިޔާރަތް ކައިރީގައެވެ. ހެތުރު ހިފައިގެން ތިބޭ މީހުން ތިބޭނީ ރޯޝަނީ މަގުގައެވެ. ދެން މަޑުކުރާނީ ހެޔޮވަރުގެ ވައިރޯޅިއަކަށެވެ. ވައިރޯޅިއައިސް ސަތަރުގައި އަޅައިގަތީމާ ދުއްވައިގަންނާނީއެވެ. ހެތުރު ހިފައިގެންވެސް ދިހަވަރަކަށް މީހުން ތިބޭނެއެވެ. ރަނގަޅަށް ވައިގައި ހިފީމާ ސަތަރު ބަންނާނީ ސޯމިލު (މިހާރު ހެންވޭރުގައި ހުންނަ ޕެޓްރޯލް ޝެޑް ހިސާބުގަނޑު) ކައިރީގައި ހުރި ބޮޑު ގަހެއްގައެވެ.

ދެން ސަތަރު ގެންދާނީ ގަނޑުވަރަށެވެ. ގެންދިއުމަށްވެސް ޚާއްޞަ މަގުތަކެއް ކަނޑައަޅާފައި އޮވެއެވެ. އެއީ އޭރުގެ އައިފާނުމަގުން، މިހާރުގެ އަމީރު އަޙްމަދު މަގުން ލާފައެވެ. މިހެން ދާއިރު ގަސްގަހުގައި ހެތުރު އަޅައިގަތީމައި އެ ނައްޓާކަށް މާބޮޑު މަސައްކަތެއް ނުކުރާނެއެވެ. ބަދަލުގައި ބާރަށް ހިނގައިގަންނާނީއެވެ. ހިނގައިގަތީމާ ފަތްތައް ބުރަބުރައިގެން ދާނީއެވެ. މިވެސް ވަނީ ފޯރިގަދަވާ ކަމަކަށެވެ. މިހެން ގޮސް ހެތުރު އެއްލާނީ ގަނޑުވަރު ފާރުމަތިންނެވެ.

ސަަތަރު ދަމާނީ އިރުއޮއްސެން ކައިރިވީމައެވެ. މިކަން ކުރަނީ ގަނޑުވަރުގެ ހުޅަނގުފާރުގެ ބޭރުން އޮންނަ ވިނަގަނޑުގައެވެ. އެއީ މިހާރު ޤައުމީ ދާރުލްއާޘާރު އެހެރަ ސަރަޙައްދެވެ. އޭގެ ކުރިން ޓެނިސްކޯޓު ހުރި ސަރަޙައްދެވެ. މިހެން ދަމަމުން ވައިންނެއްޓޭވަރުވީމައި ދެން ދަމާނީ އެ ދިމާލުން ލިލީމަގާއި ޗާނދަނީ މަގާ ގުޅޭ ކަންމަތީ މިހާރުވެސް އެހެރަ ބޮޑު ގަހުގެ ތެރެއަށް ލައިގެންނެވެ. މިހާރު ހިތްތަން މައިޒާން ހަދާފައި އެ ހުންނަނީ އެ ގަހުގެ ވަށައިގެންނެވެ. ސަތަރު ތިރިކުރަނީ އެ ގަހުގެ މައްޗަށެވެ. ދެން ގަހަށް އަރައިގެން އެ ބިމަށް ތިރިކޮށްގެން އަނެއްކާވެސް ފާރުމަތިން ގަނޑުވަރަށް ގެންދާނީއެވެ.

މިއަދު މާ ބޮޑު ރަސްމިއްޔާތުތަކެއް ނެތި ގުޑިއާއި މަޑި އެރުވިކަމުގައިވިޔަސް، މިއީވެސް ކުރީގައި ވަަރަށް ބޮޑެތި، މުހިއްމު ކަންތައްތަކެއް ފެށުމުގެ އިޙުތިފާލުތަކުގެ ތެރެއިން ކޮށްއުޅުނު ކަމެކެވެ. މިއަދުވެސް، މީހުން އަމިއްލައަށް ހަދާ މަޑިއާއި ރޯދައަށް ޚާއްޞަކޮށް ބޭރުން ގަނެގެން ގެންނަ ބޮޑެތި މަޑިއަރުވާއުޅެއެވެ. ގުޑިފެސްޓިވަލްތަކުގެ ނަމުގައި ބޮޑެތި ކާނިވާތައްވެސް ރޯދަމަހު ބާއްވައެވެ. މި ދަނޑިވަޅުގައި މިކަންވެސް އަޅުގަނޑުމެންގެ ތާރީޚާއި އާދަކާދައިގެ ތެރެއިން އޮތް ގޮތް ދެނެގަތުން މުހިއްމުވާނެކަމަށް ދެކޭތީ، އެ ވާހަކަވެސް ހިއްސާކޮށްލީއެވެ.