ދިވެހި ދައުލަތް ދިގު ދެމިގެން ގޮސްފައިވާ އެތައް ހާސް އަހަރެއްގައި ދިވެހިން ގެންގުޅުނު އެކި ހާރިޖީ ސިޔާސަތުތައް ލިޔެވި ފެންނާން އެބަހުއްޓެވެ. އެކި ގައުމުތަކުން ހޯދި އެހީ އާއި އަނެއް ބައި ގައުމުތަކުން ކުޅަ ތުރާލުގެ މައްޗަށް އެކުލެވި ބަދަލުވަމުން އައި އުސޫލުތަކެއް އޮވެ އެވެ.

އެންމެ ގާތް މިތުރުންނާއި ސަމާލުވާންޖެހޭ ގައުމުތަކުގެ ވާހަކަ އެވެ. ގުޅުން ބަދަހިކުރަން ފެންނަ ގައުމުތަކާއި ގުޅުމަށް ހީނަރުކަމެއް ގެންނަން ހެޔޮނުވާވަރުގެ ގައުމުތަކެވެ.

ނިމިގެންދިޔަ 2024 އަކީ މި ފަހުގެ ތާރީހުގައި ދިވެހި ހާރިޖީ ސިޔާސަތަށް އެންމެ ބޮޑު ލޮޅުންތަކެއް އެރި އެއް އަހަރެވެ. ވޭތުވެދިޔަ ދެ ދަހަރެއްހާ ދުވަހު ސަރުކާރުތަކުން ގެންގުޅުން ސިޔާސަތުތަކަށް ތަބާ ނުވުމާއި، ދޭދޭ ގައުމުތަކުގެ ގުޅުމަށް ބެލުމެއް ނެތި ވެރިން ކުރި އެކި ކަންކަމުގެ ހިތި ބޭހުގެ ރަހަ ކަރު އަޑިން ނުކެނޑެ އެވެ.

އާ ސަރުކާރަކާއެކު ސިޔާސަތުތައް ބަދަލުވާނެ އެވެ. އެއީ ހަގީގަތެވެ. ދިވެހި ސިޔާސީ މަޝްރަހަށް ކަޅި ހިންގާ، މި ހާސް ރަށުގެ ރަށްވެހިންނަށް މިހާރު ވެރިކަމުގައި އޮތް ޕީއެންސީ ކޯލިޝަނާއި އިދިކޮޅު އެމްޑީޕީގެ ސިޔާސަތުތައް ރެޔާއި ދުވާލުހާ ތަފާތުކަން އެނގޭނެ އެވެ.

އޭގެތެރެއިންވެސް ހާރިޖީ ސިޔާސަތު ފާހަގަކޮށްލެވެ އެވެ. އެމްޑީޕީން އަވަށްޓެރި އިންޑިއާއާއެކު ބާއްވާ ގާތް ގުޅުމާއި، ޕީއެންސީ ކޯލިޝަނުން ޗައިނާއާ އެކުވެރި މިންވަރު ނޭނގޭ ދިވެއްސަކު ނުހުންނާނެ އެވެ. އެހެންކަމުން އެމްޑީޕީގެ ވެރިކަމެއް ނިމި އުފެދޭ ޕީއެންސީގެ ވިލު ކުލައިގެ ހާރިޖީ ސިޔާސަތުގައި ތަފާތުތަކެއް ހުންނާނެކަން ކަށަވަރެވެ.

އިންޑިއާ ގުޅުމުގައި "ޔޫ ޓާނެއް" ނެގި އަހަރެއް

މި ސަރުކާރުން ވެރިކަމަށް އައީ އިންޑިއާ އައުޓް ކެމްޕޭނުގެ ބޮޑު ހިއްސާއަކާއެކު އެވެ. އަސްކަރިއްޔާ ބޭރުކުރަން ފެށި ކެމްޕޭނުގައި އިންޑިއާއާ ހުރިހާ ގޮތަކުން ދިމާކުރި އެވެ. އިދިކޮޅާ ގާތް ނޫސްތަކުގައި އިންޑިއާ މެދު ކޮންމެ ދުވަހަކުހެން ފިތުނަ އުފެއްދި އެވެ. ރުޅިވެރިކަން އިތުރުކުރި އެވެ.

ނަފްރަތާއި އެތައް ދޮގެއްގެ ތެރެއިން ވެރިކަން ކާމިޔާބުކުރުމަށް ފަހު، ރައީސް ޑރ. މުހައްމަދު މުއިއްޒުގެ ސަރުކާރުން ވެސް ފެށީ އިންޑިއާ އާއެކު އޮތް ގުޅުން ބަދަހިކުރުމުގެ ބަދަލުގައި އިތުރަށް ގޯސްކުރާށެވެ.

ވެރިކަމަށް ވަޑައިގެން، ހާރިޖިއްޔާ ގުޅުމުގެ އާދައެއްގެ ގޮތުގައި އޮތް ފުރަތަމަ ރަސްމީ ދަތުރު އިންޑިއާއަށް ކުރެއްވުމަކީ ރައީސަކަށް މުހިންމު ކަމަކަށް ނުވި އެވެ. ބަދަލުގައި ތިން ނައިބު ވަޒީރަކު އެ ގައުމު ބޮޑުވަޒީރަށް ސޯޝަލް މީޑިއާގައި މަލާމަތްކުރީ އެވެ.

އެ ވެރިންނަށް އަދަބެއް ދިނުމުގެ ކުރިން، އިންޑިއާއާ ވާދަވެރި ޗައިނާއަށް ރައީސް ވަޑައިގަތެވެ. ދަތުރު ނިންމަވާލައްވާ ވަޑައިގެން އެމަނިކުފާނުގެ ރުޅިވެރިކަމާއި ބަހުގެ ހަމަލާތައް ރައްދުކުރެއްވީ އިންޑިއާއަށެވެ. ވެލާނާ އިންޓަނޭޝަނަލް އެއާޕޯޓުގައި ހުންނަވާ، ރާއްޖެ ކުޑަ ނަމަވެސް "ބުލީ" ނުކުރެވޭނެ ކަމަށް ވިދާޅުވީ އެ ގައުމުގެ ސަފީރުގެވެސް ކުރިމަތީގަ އެވެ.

ކަން މިހެން އޮތުމަށްފަހު، ކުރިން ބުނި ތިން ނައިބުން ސަސްޕެންޑުކޮށްފި އެވެ. އިންޑިއާގެ ބޮޑުވަޒީރު ތިންވަނަ ދައުރެއް ކާމިޔާބު ކުރެއްވުމުން ބޭއްވި ހުވާކުރެއްވުމުގެ ރަސްމިއްޔާތަށް ރައީސް ވަޑައިގެންނެވި އެވެ.

އިންޑިއާގެ ގުޅުން ހީނަރުވެ ފަތުރުވެރިން އައުން މަދުވާން ފެށުމާއެކު ރައީސް އާއި ސަރުކާރުންވެ ސް ގުޅުން ބަދަހިކުރުމުގެ މަސައްކަތް ފެށި އެވެ.

ސެޕްޓެމްބަރު މަހު ރައީސްގެ ދެކަނބަލުން ރަސްމީ ދަތުރެއްގައި އިންޑިއާއަށް ވަޑައިގެންނެވި އެވެ. އެކުގައި ގިނަ ވަޒީރުންވެސް ވަޑައިގެންނެވި އެވެ. ދަތުރުގެ ދެތިން ދުވަސްކުރިން މޯދީއަށް ފުރައްސާރަކުރި ނައިބުންވެސް އިސްތިއުފާދެއްވައިފި އެވެ. އިއްތިފާގުން ކަމެއް މަޖުބޫރީ ހާލަތެއްގައި ކަމެއް ނޭނގެ އެވެ.

މި ދަތުރުގައި ދެ ގައުމުގެ ދެމެދުގައި ގިނަ އެއްބަސްވުންތަކެއްވި އެވެ. އެ ހުރިހާ ކަމެއް އެއްކޮށް "ވިޝަން ޑޮކިއުމެންޓު" އެކުލަވާލި އެވެ.

އެއްކޮޅުން އަނެއްކޮޅަށް ކިޔާލައިފިނަމަ މިއީ އިންޑިއާގެ އެދުންތަކަށް އެއްބަސްވެ އެކުލަވާލި ލިޔުމެއްކަން، ސަބަބުވެރި ކޮންމެ އިންސާނަކަށް ވެސް ސާފުވާނެ އެވެ. ހަމަ މި ދަތުރުގައި މާލީ އެހީތެރިކަމެއް ދިނުމަށް އިންޑިއާއިން އެއްބަސްވި އެވެ.

އަހަރު ނިމުނުއިރު، އިންޑިއާއާއެކު އޮތް ގުޅުން ފެށިއިރަށްވުރެ ރަނގަޅުކަން ގަބޫލުކުރެވެ އެވެ. ނަމަވެސް 2023 ގައި އެންމެ ގިނަ ފަތުރުވެރިން އައި އިންޑިއާ، 2024 ގެ ފަތުރުވެރިން އައި ގައުމުތަކުގެ ލިސްޓުގައި އޮތީ ހަ ވަނައިގަ އެވެ. އިންޑިއާގެ އަސްކަރީ އުޅަނދުތައް އަދިވެސް ރާއްޖޭގައި އުދުހެ އެވެ. އެ ތަކެތި ދުއްވަން ތިބީ އިންޑިއާގެ ދިފާއީ ވުޒާރާގެ ދަށުން ހިންގާ ކުންފުންޏެއްގެ މުވައްޒަފުންނެވެ.

ޗައިނާގެ ގުޅުން - ސަރުކާރުގެ އުންމީދުތަކާއި ދުރު

ރިޕޯޓު ފަށަމުން ބުނި ހެން މި ސަރުކާރުން ވެރިކަމަށް އައީ ޗައިނާގެ އެހީގެ އަތެއް ލިބޭނެ ކަމުގެ ފުރިހަމަ ޔަގީންކަމާއެކު އެވެ. 2013 އިން 2018 އަށް މި ކޯލިޝަނުން ކުރި ވެރިކަމުގައި ޗައިނާގެ މާލީ އެހީ އެކި ގޮތްގޮތުން ލިބުނެވެ. މިސާލަކަށް ސިނަމާލެ ބުރިޖު ފުދޭނެ އެވެ.

މި ސަރުކާރުގެ ކުރީކޮޅު ޗައިނާގެ ބޮޑެތި އެހީތަކެއް ލިބޭނެ ކަމަށް ބެލެވުނެވެ. ނަމަވެސް ސަރުކާރު އޮތީ، ޖެނުއަރީގައި ރައީސް އެ ގައުމަށް ކުރި ރަސްމީ ދަތުރުގައި އެކުލަވާލި 20 ސިއްރު އެއްބަސްވުމުގެ ފޮނިމީރުކަމާއި މާލީ އެހީތަކެއް ލިބޭނެކަމުގެ އިންތިޒާރުގަ އެވެ.

ނަމަވެސް، ސަރުކާރުގެ ދަރަނީ ރީސްޓަރަކްޗާކޮށް އިގުތިސޯދީ ބޮޑެތި ބަދަލުތަކެއް ގެންނާނެ ކަމަށް ވައުދުވެ ވެރިކަމަށް ވަޑައިގެންނެވި ރައީސް މުއިއްޒުއަށް ޗައިނާގެ ލޯނުތަކާ މެދު ލުއި ގޮތެއް ނުހޯދުނެވެ. ބޮލުގައި އެޅުނީ އިތުރު ލޯނެކެވެ. ރާއްޖެއިން އެންމެ ބޮޑަށް ދަރާފައި އޮތީ އެ ގައުމަށެވެ.

ވެރިކަމަށް ގިނަ ދުވަހެއް ނުވެ، ލޯނުތައް ރީސްޓްރަކްޗާ ކުރުމުގެ ވިސްނުމެއް ނެތް ކަމަށް ޗައިނާއިން ރާއްޖެއަށް ކަނޑައަޅުއްވާފައި ހުންނަވާ ސަފީރު ވާން ލިޖިން ފާޅުގައި ވިދާޅުވި އެވެ. ނޫސްވެރިންގެ ކުރިމަތީ ސަފީރު ދެއްކެވި އެ ވާހަކަ މި ސަރުކާރުން ކުރީ ދޮގެވެ.

މަޝްވަރާތަކެއް ކުރެވި، އެންމެ ފަހުން ލޯނުތަކުގެ ކަން ނިމުނީ، ޗައިނާ ލޯނުތައް ރިފައިނޭންސް ކުރުމަށް ހެދި އެގްރިމެންޓެއްގެ ދަށުން އަނެއްކާ ވެސް 74.7 މިލިއަން ޑޮލަރުގެ ލޯނެއް ނަގައިގެންނެވެ.

މަޝްރޫއުތަކަށް ބަލާނަމަ، ވޭތުވެދިޔަ އަހަރެއްހާ ދުވަހުގެ ތެރޭ ޗައިނާގެ ބޮޑެތި މަޝްރޫއުތަކެއް ނުފެނުނެވެ. މާލޭގެ މަގުތައް ހެދުމުގެ ސާވޭ ދަނީ ކުރެވެމުންނެވެ. އެ މަޝްރޫއުގެ އަމަލީ މަސައްކަތް ފެށޭނެ ތާރީހެއް ނޭނގެ އެވެ.

ޗައިނާ އާއެކު އޮތް 'ގާތް' ގުޅުމަށް އެންމެ ބޮޑު ލޮޅުމެއް އެރި ކަމެއްގެ ގޮތުގައި މި އަހަރު ފާހަގަވީ، އެމެރިކާއިން ޗައިނާއާ ދެކޮޅަށް ހަނގުރާމައެއް ފަށަން ޖެހިއްޖެ ނަމަ އެފަދަ ހަނގުރާމައަކަށް ތައްޔާރުވާން ބޭއްވި ބޮޑު ތަމްރީނެއްގައި ދިވެހި ސިފައިން ބައިވެރިވުމެވެ. މިކަމާ ގުޅިގެން ތިން ގައުމުގެ ސަރުކާރުން ވެސް ރަސްމީ ބަހެއް ނުބުނެ އެވެ.

ޗައިނާ-އިންޑިއާ ސަރުކާރު ދެމެދުގައި ތާށިވެފަ

އިންޑިއާ ކަނޑުގައި ރާއްޖެ އޮންނަ ތަނުގެ ގޮތުން، މި ގައުމުގެ މުހިންމުކަން އަވަށްޓެރި އިންޑިއާ އަދި ޗައިނާއަށް އޮތް މިންވަރަކީ އޮޅިފައި އޮތް ކަމެއް ނޫނެވެ.

ނިމިދިޔަ އެމްޑީޕީ ސަރުކާރުން ގެންގުޅުނީ އިންޑިއާ އިސްކުރުމުގެ ސިޔާސަތެކެވެ. ނަމަވެސް ޗައިނާއާ އެކު އޮތް ގުޅުން ވަކީ ގޯސްވީކީ ނޫނެވެ. މި ސަރުކާރުން އެ ސިޔާސަތުތަކަށް ގެންނަން އުޅުނު ބަދަލުތައް ކޮންމެވެސް ވަރަކަށް ގެނެސްދީފައިވާނެ އެވެ.

ސަރުކާރު ފެށުނުއިރު، ޗައިނާއަށް ގިނަ މަޝްރޫއުތަކެއް ދިނެވެ. އިންޑިއާގެ ބާރު އޮތް ކަމަށް މި ސަރުކާރުން އިދިކޮޅުގައި އޮވެ ބުނި އުތުރު ތިލަފަޅުގައި ދަނޑުވެރިކަން ކުރުމުގެ ބޮޑު މަޝްރޫއެކެވެ. ލ. ގާދޫގައި ބޮޑު ވިޔަފާރި ބަނދަރެއް އެޅުމުގެ މަޝްރޫއެކެވެ.

ނަމަވެސް، ގޯސްވި ގުޅުން ރަނގަޅު ކުރުމުގެ ތެރޭގައި މި ދެ މަޝްރޫއު މިހާރު ވަނީ ބަދަލުވެފަ އެވެ. ގާދޫ މަޝްރޫއު ދެން ކުރިއަށް ގެންދާނީ އިންޑިއާއިން ކަމަށްވެ އެވެ. ކުރިއަށް ދާނެ ގޮތާމެދު އޮތީ ބޮޑެތި ސުވާލުތަކެކެވެ. އުތުރު ތިލަފަޅުގެ ދަނޑުވެރިކަމުގެ މަޝްރޫއުވެސް ވަނީ ރަސްމާލެ އަށް ބަދަލުކުރެވިފަ އެވެ.

އަލަށް އުފެދުނު ގާތް ގުޅުންތައް

ކުރީގެ ސަރުކާރުތަކާ އަޅާބަލާއިރު މި ސަރުކާރުން އަލަށް ގާތް ގުޅުންތަކެއް ބާއްވަމުންދާ ބައެއް ގައުމުތައް ވަނީ ފާހަގަވެފަ އެވެ.

އޭގެތެރެއިން އެންމެ ފާހަގަކޮށްލެވެނީ ތުރުކީ އަދި އެމެރިކާ އެވެ. ރައީސް މުއިއްޒުގެ ފުރަތަަމަ ރަސްމީ ދަތުރުވެސް ކުރެއްވީ ތުރުކީ އަށެވެ. ބަދަލުގައި އެ ގައުމުގެ ރައީސްގެ އާއިލީ މަސްލަހަތު އޮންނަ އަސްކަރީ ކުންފުންޏަކުން، ޑްރޯންތަކެއް ދިވެހި ސަރުކާރުން ގަތެވެ.

ބާޒާރުގެ އަގުތަކަށްވުރެ މަތިން ހަރަދުކޮށް، 37 މިލިއަން ރުފިޔާއަށް ގަތް މި ޑްރޯންތަކުގެ ތަފުސީލެއް ސަރުކާރުން ހާމައެއް ނުކުރެ އެވެ. ސިއްރިއްޔާތުގެ ސަބަބުން މި މުއާމަލާތާމެދު އެތައް ބަޔަކު އަދިވެސް ދަނީ ސުވާލު އުފައްދަމުންނެވެ.

ޑްރޯންތައް ގެނެސް، ބޭއްވި ރަސްމިއްޔާތުގައި ރައީސް މުއިއްޒު ވަނީ ތުރުކީގެ ރައީސް އުރުދުގާން އަކީ މިވަގުތު އިސްލާމީ އުންމަތުގެ ލީޑަރުކަމުގައިވެސް ވިދާޅުވެފަ އެވެ.

ދެން އޮތީ އެމެރިކާ އެވެ. މި ސަރުކާރުން އެމެރިކާއާއެކު މި ބާއްވާ ގުޅުމުގެ ފަސްފަހަތް އެހާ ތިލައެއް ނޫނެވެ. ނަމަވެސް ތާރީހު ނުދެކޭހާ އެ ގައުމާ ގާތެވެ. ގިނަ މަޝްވަރާތަކެއް ކުރެވި، އެއްބަސްވުންތަކެއް ހެދިއްޖެ އެވެ.

މި ގާތް ގުޅުމަށް އާންމުންގެ ގިނަ ބަޔަކު ފާޑުވެސް ކިޔަމުންދެ އެވެ. ފާޑުކިޔުމުގެ މައިގަނޑު ސަބަބަކީ އެމެރިކާގެ އެހީގެ އިޒްރޭލުން ފަލަސްތީނުގައި ހިންގަމުންދާ ލާއިންސާނީ ގަތުލުއާންމެވެ.

ހާރިޖީ ވަޒީރު ބަދަލުވުން

މި ސަރުކާރުން އަހަރެއް ތެރޭ ދެ ފަހަރު ވަޒީރުންގެ މަޖިލީހަށް ބަދަލުތައް ގެނަ އެވެ. ފުރަތަމަ ގެނައި ބަދަލުގެ ތެރޭގައި ހާރިޖީ ވަޒީރު މޫސާ ޒަމީރު، މާލީ ވުޒާރާއަށް ބަދަލުކުރައްވާ، ހާރިޖީ ވަޒީރުގެ ގޮތުގައި ހެލްތު މިނިސްޓަރުކަމުގައި ހުންނެވި ޑރ. އަބްދުﷲ ހަލީލު ހަމަޖައްސަވަން ރައީސް ނިންމެވި އެވެ.

ހަލީލު އަކީ ހާރިޖީ އެއްވެސް ކަމެއްގައި މީގެ ކުރިން މަސައްކަތް ކުރެއްވި ބޭފުޅެއް ނޫނެވެ. އެ ރޮނގުން ތައުލީމެއް ލިބިވަޑައިގެން ހުންނެވި ބޭފުޅެއްވެސް ނޫނެވެ. މި ބަދަލާމެދު ރާއްޖޭގައި ތިބި ސަފީރުންވެސް ސުވާލު އުފެއްދިކަން މި ނޫހަށް އެނގިފައިވެ އެވެ.

އަދި، މިއީ އިންޑިއާ އާއެކު އޮތް ގުޅުން ރަނގަޅު ކުރުމަށް ޒަމީރު ކުރެއްވި މަސައްކަތަށް ފަސް އެޅުން ކަމުގައި ބައެއް މީހުން ސިފަވެސްކުރި އެވެ.

ވަޒީރު ބަދަލުވުމާއެކު ހާރިޖިއްޔާގެ ހިނގުމަށް ބުރޫ އެރިކަމެއް ޔަގީނެއް ނޫނެވެ. ނަމަވެސް ކުރިން ފެނުނު ބައެއް މަންޒަރުތައް ނުފެނެ އެވެ. އެތެރެ ކޮއިލުން އަޑުއިވޭ ގޮތުގައި ސަފީރުންނާއެކު ޒަމީރު ބޭއްވި ގުޅުން ދަމަހައްޓަން ހަލީލު އަށް ވަނީ ދަތިތަކެއް ކުރިމަތިވެފަ އެވެ.

މިއަދު މި ފެށުނު އަހަރަކީ މިކަން ޔަގީންވާނެ އަހަރެކެވެ. ގިނަ ގައުމުތަކުގެ ސަފީރުން ވަނީ ބަދަލުވެފަ އެވެ. ދެކޮޅުންވެސް ތިބީ އާ މޫނުތަކެކެވެ. މާލީ ގޮތުންނާއި ސަލާމަތީ ގޮތުންވެސް 2025 ވާނީ ހާރިޖިއްޔާއަށް ބުރަ އަހަރަކަށެވެ. ތަޖުރިބާ ބޭނުންވާނެ އަހަރަކަށެވެ. ނަމަވެސް ވަޒީރު މި ދައުރުގެ ކުރިން ކުރެއްވީ މަޖިލިސް މެންބަރުކަމެވެ.