މި ރާއްޖޭގެ ތަރައްގީއަށް އޮތް އެންމެ ބޮޑު ގޮންޖެހުންތަކުގެ ލިސްޓުގެ އެންމެ ކުރިން ކޮރަޕްޝަން ޖާގަ ހޯދާނެ ކަމީ ޝައްކެއް އޮތް ކަމެއް ނޫނެވެ. ދައުލަތުގެ ވުޒާރާތަކާއި އިދާރާތަކުގައި ތިބި ވެރިން ކޮރަޕްޝަނުގެ ނުބައި އަމަލުގައި ޖެހި ގުނާ އަދަދު ނުކުރެވޭހޭ ފައިސާއަށް ހިޔާނާތްތެރި ވެއްޖެ އެވެ. ތަހުގީގީ އިދާރާތަކާއި ގާނޫނީ ނިޒާމުގެ ބަލިކަށިކަމުން ކޯޓުތަކުގައި ކޮރަޕްޝަނުގެ ގިނަ މައްސަލަތައް ސާބިތު ނުވީ ނަމަވެސް ހަގީގަތަކީ މިއީ އެވެ.

ކޮރަޕްޝަން ހިންގާ ގޮތަށް ބަލާއިރު، މިހާތަނަށް ހިންގާފައި ހުރި އެންމެ ބޮޑެތި ކޮރަޕްޝަންތައް ހިންގާފައި ހުރީ ދައުލަތުގެ ކުންފުނިތައް މެދުވެރިކޮށެވެ. އެފްޕީއައިޑީ ހިޔާނާތާއި އެމްއެމްޕީއާރުސީ ހިޔާނާތަކީ އޭގެ ތެރެއިން ފާހަގަކޮށްލެވޭ މިސާލުތަކެވެ. މި ދެ ހިޔާނާތުގެ އަގު އެކަނި ވެސް ބިލިއަނުން މަތީގައި އުޅޭ އިރު، މިއަދާ ހަމައަށް އެއިން ބައިލޯ ލާރިއެއް ވެސް އަނބުރާ ނުލިބެ އެވެ. އެއިން ކަމެއްގައި ކުށްވެރިވީ ކަމަށް ސާބިތުވީ މީހުން ވެސް ތިބީ މިނިވަންވެފަ އެވެ.

ސަރުކާރު ކުންފުނިތަކުން ހިންގާ ކޮރަޕްޝަނުގެ ބޮޑު ބަޔަކީ މަޝްރޫއުތައް ހަވާލުކުރުމާއި ޕްރޮކިޔުމަންޓުގެ ތެރެއިން ހިންގާ ވައްކަމެވެ. ގިނައީ އަސްލު އަގަށް ވުރެ މާ މަތިން ތަކެއްޗާއި ހިދުމަތް ހޯދާށާއި މަސައްކަތްތައް ކުރަން ސޮއިކުރާ ކޮންޓްރެކްޓުތަކެވެ. ކަންކަން މި ހާލަތުގައި ހުރިއިރު، ދައުލަތުގެ ފައިސާއިން ހަރަދުކޮށްގެން އުފައްދާފައިވާ ކުންފުނިތަކުން ހަރަދު ކުރާ ގޮތް އެނގުމަކީ ވަރަށް ވެސް މުހިންމު ކަމެކެވެ.

މިހެން ނަމަވެސް މިހާރު ކުންފުނިތަކުން އަންނަނީ ހަވާލުކުރާ މަސައްކަތްތަކާއި ހޯދާ މުދަލާއި ހިދުމަތްތަކުގެ އަގު ސިއްރުކުރަމުންނެވެ. މިއީ އަލަށް ކުރަން ފެށި ކަމެއް ނޫން ނަމަވެސް މި ފަހަކަށް އައިސް ވިޔަފާރީތަކުގެ ސިއްރުތަކުގެ ގޮތުގައި ސިފަކުރުމާއި އެއްބަސްވުންތަކުގައި ސިއްރުކުރުމުގެ މާއްދާތައް ހިމަނައިގެން ކޮންޓްރެކްޓުތަކުގެ އަގު ސިއްރުކުރުން އާންމު ކަމަކަށް ހަދިއިފި އެވެ.

މިފަހުން މިކަހަލަ ކަމެއް ފެންމަތިވީ ހިޔާ ފްލެޓުތަކުގައި އިތުރު ލިފްޓު ހަރުކުރުމުގެ އަގު ސިއްރުކުރަން ހައުސިން ޑިވެލޮޕްމަންޓް ކޯޕަރޭޝަން (އެޗްޑީސީ) އިން ނިންމުމުންނެވެ. މައުލޫމާތު ހޯދައި ލިބިގަތުމުގެ ހައްގުގެ ގާނޫނު ނުވަތަ އާރުޓީއައި ގާނޫނުގެ ދަށުން "އަދަދު" އިން ހުށަހެޅި އާރުޓީއައިއެއްގެ ޖަވާބުގައި އެ ކޯޕަރޭޝަނުން އެންގީ ލިފްޓުތައް ހަރުކުރުމަށް ހަރަދުކުރާ އަގު ދެވެން ނެތް ކަމަށެވެ. ހަވާލާދިނީ އެ ގާނޫނުގެ 25 ވަނަ މާއްދާގެ (ހ) އާ އެވެ.

އާރުޓީއައި ގާނޫނުގެ މި މާއްދާއަކީ ވިޔަފާރީގެ ސިއްރުތަކާއި އެއްބަސްވުމުގައި ހިމެނޭ ސިއްރު މާއްދާތަކާއި ވިޔަފާރިތަކުގެ ވިޔަފާރީގެ މަސްލަހަތަށް ނުވަތަ މާލީ މަސްލަހަތަށް ނުރަނގަޅު އަސަރު ފޯރާނެ ފަދަ ކަންކަން ސިއްރުކުރުމުގެ އިހުތިޔާރު ލިބޭ މާއްދާ އެވެ. މި ހިސާބުން އުފެދޭ ސުވާލަކީ ލިފްޓުތައް ހަރުކުރުމުގެ އަގު ފެތެނީ މީގެ ކޮން ހާލަތަކަށްތޯ އެވެ. މިކަން ސާފުކުރަން އެޗްޑީސީގައި ވާނީ އެދިފަ އެވެ.

އެއްބަސްވުމުގައި ހިމެނޭ ސިއްރު މާއްދާ

އެޗްޑީސީން މީގެ ކުރިން ވެސް އާރުޓީއައި ގާނޫނުގެ 25 ވަނަ މާއްދާގެ (ހ) ގައި ހިމެނޭ ހާލަތެއް އޮތް ކަމަށް ބުނެ މައުލޫމާތެއް ސިއްރުކުރަން މަސައްކަތް ކުރި އެވެ. އެއީ އެ ކުންފުނިން ހުޅުމާލެއަށް ތައްޔާރުކުރި މާސްޓާޕްލޭންތަކުގެ އަގު ހޯދަން މި ނޫހުގެ ނޫސްވެރިޔަކު ހުށަހެޅި އާރުޓީއައިއެކެވެ. އެ ފަހަރު އެޗްޑީސީން އެ ޕްލޭން ތައްޔާރުކުރި އަގު ސިއްރުކުރުމުން އެ އަގު ލިބުނީ ގިނަ މަރުހަލާތަކެއް ނިމި، އެތައް ދުވަހެއް ވީފަހުން އިންފޮމޭޝަން ކޮމިޝަނަރު އޮފީސް (އައިކޮމް) އިން އަންގައިގެންނެވެ.

މި ލިޔުމުގައި ފާހަގަކޮށްލަން ބޭނުން ވަނީ އެ ފަހަރު މައުލޫމާތު ނުދޭން އެޗްޑީސީން ނެގި ނުކުތާ އެވެ. އެޗްޑީސީން އެ މައުލޫމާތު ނުދޭން އުޅުނީ ގާނޫނުގެ އިސްވެ ބަޔާންކުރި މާއްދާގައި ބުނާ ހާލަތުތަކުގެ ތެރެއިން އަގު ސިއްރުކުރަން އެއްބަސްވެފައިވާ ކަމަށް ބުނެ އެވެ. އައިކޮމްގެ އަޑުއެހުންތަކުގައި އެ ކުންފުނީގެ އިންފޮމޭޝަން އޮފިސަރާއި ލީގަލް އޮފިސަރު ތަކުރާރުކޮށް އެހެން ބުނެ، އެ މައުލޫމާތު ނުދޭން ލައްކަ ބަހަނާ ދެއްކި އެވެ. އަދި އޭގެ ސަބަބުން އެ ކުންފުނީގެ މުސްތަގުބަލުގެ ވިޔަފާރީގެ މަސްލަހަތަށް ވެސް އަސަރުކުރާނެ ކަމަށް ބުންޏެވެ.

މިހެން ނަމަވެސް މި ބުނާ އެއްބަސްވުން އައިކޮމްއިން ބެލިއިރު، އޭގައި އެފަދަ އެއްވެސް މާއްދާއެއް ނެތެވެ. އަދި އެ ކުންފުނީގެ ވިޔަފާރީގެ މަސްލަހަތަށް އަސަރުކުރާނެ ކަމަށް ބުނެ ފާހަގަކުރި އެއްވެސް ނުކުތާއެއްގައި ބުރަދަނެއް ނެތެވެ. އެހެންވެ އެ އޮފީހުން އެންގީ އެ މަސައްކަތަށް ހިނގި އަގު ދޫކުރުމަށެވެ. އެ އެންގުމާ އެއްގޮތަށް އެޗްޑީސީން އެ މައުލޫމާތު ހިއްސާކުރި އެވެ. އޭގައި އޮތީ އެ މަސައްކަތް ކުރި ސިންގަޕޫރު ކުންފުންޏަށް ދެއްކީ 950،000 ސިންގަޕޫރު ޑޮލަރު ކަމަށެވެ.

އެތައް މަހެއް ވަންދެން އެއްބަސްވުމުގެ ދަށުން މަނާ ނުކުރާ ކަމެއް ހާމަކުރަން އެޗްޑީސީން ދެކޮޅު ހަދަމުން ދިޔައިރު، އެ މައުލޫމާތު ލިބިގެން އެ ކުންފުންޏަށް މިއަދާ ހަމައަށް ގެއްލުމެއް ލިބުނު ކަމަކަށް ނުބުނެ އެވެ. އަދި ދުނިޔޭގެ އެކި ކަންކޮޅުތަކުގައި މާސްޓާޕްލޭން ހެދުމުގެ މަސަައްކަތް ކުރާ ކުންފުނިތައް ހުރިއިރު، މި މަސައްކަތުގެ އަގު ދީގެން ލިބޭނެ ގެއްލުމެއް އޮންނާނެ ކަމަށް ގަބޫލުކުރަން ދައްޗެވެ.

ވިޔަފާރީގެ ސިއްރުތައް

ކޮންޓްރެކްޓުތަކުގައި ހިމެނޭ އަގުތަކަކީ އޭގައި ވިޔަފާރީގެ ސިއްރެއް އެކުލެވޭ ކަމަށް ބެލެވިދާނެ ކަންކަމެވެ. ދުނިޔޭގެ އެކި ގައުމުތަކުގައި މިފަދަ މައްސަލަތަކުގައި މިފަދަ މައުލޫމާތު ސިއްރުކުރަން ކޯޓުތަކުން ނިންމާފައި އެބަހުއްޓެވެ. މައިގަނޑު ގޮތެއްގައި މިހެން ނިންމުންތައް ނިންމަނީ ވިޔަފާރީގެ ވާދަވެރިކަމުގެ ތެރެއިން ނޫނީ ކުރާ މަސައްކަތުގެ ހައްސާސްކަމުން އަގު ހާމަވެއްޖެ ނަމަ އެ ކުންފުނީގެ ވިޔަފާރިއަށް އަސަރުކޮށްފާނެތީ އެވެ.

ރާއްޖޭގެ ކޯޓެއްގައި ވިޔަފާރީގެ ސިއްރަކާ ގުޅިގެން މިހާތަނަށް ކޯޓެއްގައި ނިންމުމެއް ނިންމާފައި އޮތީ ވެސް އާރުޓީއައިއެއްގެ މައްސަލައިގަ އެވެ. އެއީ އާރުޓީއައި އެކްޓިވިސްޓު އައިމަން ލަތީފް ބީއެއްއެލްއާ ދެކޮޅަށް ކޯޓަށް ހުށަހެޅި މައްސަލައެއްގަ އެވެ. ނަމަވެސް އެ މައްސަލައަކީ ބީއެމްއެލްއިން މަސައްކަތެއް ކުރަން ހަވާލުކުރި ކޮންޓްރެކްޓަކާ ގުޅޭ މައްސަލައެއް ނޫނެވެ. އެއީ އެ ބޭންކުގެ މެނޭޖުމަންޓު ލެވަލްގެ މުވައްޒަފުންގެ މުސާރައާ ގުޅޭ މައްސަލައެކެވެ.

ބީއެމްއެލް މައްސަލައިގައި ހައިކޯޓާއި ސުޕްރީމް ކޯޓުން ވެސް ނިންމީ ބޭންކުން ނުދޭން އުޅުނު މައުލޫމާތަކީ ވިޔަފާރީގެ ސިއްރެއް ކަމަށް ބެލެވޭނެ ކަމަށެވެ. ކޯޓުގެ ނިންމުމުގައި މައިގަނޑަކަށް އޮތީ ވާދަވެރިންނަށް މުސާރަތައް އެނގުމުން ބީއެމްއެލްއަށް ގެއްލުން ވެދާނެ ކަމަށާއި މީސްމީހުންގެ ޒާތީ މައުލޫމާތަކީ، އެ މީހުންގެ ރުހުމާ ނުލާ، އާންމު މަސްލަހަތަށް ޓަކައި ދޫކުރަން ޖެހޭ ފުޅާ އާންމު މަސްލަހަތެއް އޮތް ފަދަ މައުލޫމާތެއް ނޫން ކަމަށެވެ.

ކޯޓުގެ މި ނިންމުމާއި އެޗްޑީސީން ސިއްރުކުރި މައުލޫމާތާ އަޅާ ކިޔާއިރު، މިއީ އާންމު މަސްލަހަތު ހިމެނޭ މައްސަލައެއް ކަމަށް ބެލެވޭނެ ޖާގަ އެބައޮތެވެ. ސަބަބަކީ ހިޔާ ފްލެޓުތަކަކީ ދައުލަތުގެ ބަޖެޓުގައި އެކަމަށް ޓަކައި ފައިސާ ކަނޑައަޅައިގެން އެޗްޑީސީއާ ހަވާލުކޮށްގެން ހިންގާ އެތައް މިލިއަން ރުފިޔާގެ މަސައްކަތަކަށް ވާތީ އެވެ. ދައުލަތުގެ ބަޖެޓުން ހަރަދު ކުރާ ފައިސާއަކީ ރައްޔިތުންގެ ފައިސާ ކަމަށްވީއިރު، މި ފައިސާ ކުންފުންޏެއް މެދުވެރިކޮށް ހަރަދު ކުރިޔަސް އޭގައި ރައްޔިތުންނަށް ވުރެ ބޮޑު މަސްހަލަތެއް އޮތް އިތުރު ބަޔަކު ނުތިބޭނެ އެވެ.

ކޮރަޕްޝަން އިންތިހާގައި، ހާމަކަން ވާން ޖެހެނީ އިތުރު

ޕްރޮކިޔުމަންޓުގެ ތެރެއިން ސަރުކާރު ކުންފުނިތަކުން އެތައް ވައްކަމެއް ކުރަމުންދާއިރު، ދެ ފުށް ފެންނަ ގޮތަށް ކަންކަން ކުރުމަކީ ކޯޓުގެ ނިންމުމަކުން ކުރަން ޖެހޭނެ ކަމެއް ނޫނެވެ. މިއީ ރައްޔިތުންގެ ވެރިކަމެއް ހިނގާ ގައުމެކެވެ. އެހެންކަމުން ރައްޔިތުންގެ މަސްލަހަތަށް ޓަކައި، ސަރުކާރު ކުންފުނިތަކުން ކުރާ ހަރަދުތަކުގައި ވީހާ ވެސް ބޮޑަށް ހާމަ ވާން ޖެހެ އެވެ. އެންމެ އިސް ކަމަކަށް ހަދައިގެން މިކަން ކުރަން ޖެހެ އެވެ. މައި ސަރުކާރުން މި މަގުން ކަންކަން ކުރަން ބާރު ވެސް އަޅަން ޖެހެ އެވެ.

ވިޔަފާރީގެ މަސްލަހަތު އިސްކޮށް މައުލޫމާތު ފޮރުވަން މަސައްކަތް ކުރަމުންދާއިރު، ހިޔާ ފްލެޓުތަކުގައި ލިފްޓުތައް ހަރުކުރުމުގެ މަސައްކަތް ބަޔަކާ ހަވާލުކުރީ ކްލޯސް ބިޑިން ޕްރޮސެސްއެއްގެ ތެރެއިންނެވެ. މިފަދަ ހާލަތްތަކުގައި އެންމެ ރަނގަޅު އަގު ލިބުމުގެ ބަދަލުގައި ގިނަ ފަހަރު ލިބެނީ ލަގާއެކެވެ. އެންމެ ރަނގަޅު އަގު ހޯދަން ބޭނުންވާ ނަމަ ނޫނީ އެންމެ ގާބިލު ބަޔަކު ހޯދާ ނަމަ ކަން ކުރާނީ ވީހާ ވެސް ބޮޑަކަށް ހުޅުވާލައިގެންނެވެ. މިހެން ކަން ކުރި ނަމަ މިހާރު މި އަޑު އިވޭހެން، ވަކި ބަަޔަކާ މަސައްކަތް ހަވާލުކުރަން ހިންގި ކޮރަޕްޝަނެކޭ ބުނާނެ ޖާގައެއް ނޯންނާނެ އެވެ.

ސަރުކާރުން ރައްޔިތުންނަށް ވިއްކީ ކޮރަޕްޝަނާއި ރިޝްވަތުގެ ދޮރުތައް ބަންދުކުރާނެ ކަމުގެ ވައުދެވެ. މިކަމަށް ޓަކައި އެންމެ މުހިންމީ ވީހާ ވެސް ހާމަކަން ބޮޑުކޮށް ރައްޔިތުންނަށް ކަންކަމުގެ މައުލޫމާތު ހާމަކުރުމެވެ. މި މައުލޫމާތު ހާމަނުކުރާ ނަމަ ޖަވާބުދާރީ ކުރާށާއި ޒިންމާދާރުކުރުވަން ހުންނަ ހުރިހާ ދޮރުތައް ވާނީ ބަންދެވެ.