ނޭނގޭކަންކަން ހޯދާ ހިތްވުމަކީ އިންސާނީ ޠަބީޢަތުގައިވާ ސިފައެކެވެ. އެކަމަށް އޭނާގެ ކިބައިގައިވާ ޝައުގު އިންތިހާޔަށް ބޮޑެވެ. އިންސާނިއްޔަތު އެއް ޒަމާނުން އަނެއް ޒަމާނަށް ކުރިއަރަމުން މި އައި އައުމުގެ މައިގަނޑު އެއް ސަބަބަކީވެސް އެއީ އެވެ. އޭނާގެ ކިބައިގައި ލައްވާފައިވާ ކަންކަން ހޯދާ ބަލާ ހިތްވުމުގެ ސިފަ އެވެ. ޙަޔާތުގެ ޟަރޫރަތްތަކަށް ކަންކަން ފަހިކުރުމަށްޓަކައި މި ސިފަ ވަރަށް ޚާއްސަ ދައުރެއް އަދާކޮށްދެ އެވެ. ކެއިން ބުއިމާ އުނުއޮރިޔާން ނިވާކުރުމާ ޢިލްމާ ހުނަރާ އަދި ބޭސްފަރުވާގެ ކަންކަން ފަދަ އަސާސީ އެތައްކަމެއް ކުރިއަރާ ދިޔައީވެސް މި ޠަބީޢަތާ ގުޅިގެންނެވެ. އައު ކަންކަން ހޯދާ ބެލުމުގެ ގޮތުން އިންސާނާ އަބަދުވެސް އަންނަނީ ދަތުރުކުރަމުންނެވެ. ދަނޑުގޮވާން ކުރާނެ ބިން ރަނގަޅު ހިސާބުތައް ހޯދުމަށެވެ. އެދެވޭ މޫސުމާ އެހެނިހެން ރައްކާތެރިކަން ލިބޭނެ މާހައުލުތައް ހޯދުމަށެވެ. އަދިވެސް މިފަދަ އެތައް ޟަރޫރީ މަގުސަދުތަކެއްގަ އެވެ. މިގޮތުގެ މަތީން ދުނިޔޭގެ އެކި ކަންކޮޅުތައް ހޯދާ ބަލާން ދަތުރުކޮށް އެބަޔަކަށް މުހިންމުވި ތަނެއްގައި ވަޒަންވެރިވި އެވެ.

ދުނިޔޭގެ އެތަން މިތަނުގައި ވަޒަންވެރިވި އިންސާނުންގެ ޟަރޫރީ ބޭނުންތައް އެބަޔަކު ތިބި ތަނަކުން ފުއްދެން ނެތް މިންވަރަށް އިތުރުވާން ފެށި އެވެ. އެފަދަ ބޭނުންތަކަށް ބޭނުންވާނޭ ސާމާނު ހޯދުމަށްޓަކައި އަނެއްކާވެސް ދަތުރުކުރާން މަޖުބޫރުވި އެވެ. ކެއިންބުއިމުގެ ސާމާނާއި އުނުއޮރިޔާން ނިވާކުރާނޭ ބާވަތްތަކާއި އަދި ސަލާމަތް ސިއްޙަތެއްގައި ހުރުމަށް ބޭނުންވާނޭ ބޭސްފަދަ ތަކެތި ހޯދުމަށްޓަކަ އެވެ. މިގޮތުން އިންސާނީ އެކި ނަސްލުތައް އެއްބަޔަކު އަނެއްބަޔަކާ ތަޢާރަފުވެ ރައްޓެހިވާން މަގުފަހިވެގެން ދިޔަ އެވެ. އަދި މިފަދަ ގުޅުންތަކުގެ ސަބަބުން އިންސާނިއްޔަތަށް ކުރިއެރުން ލިބެން ފެށި އެވެ. މިހެންކަމުން އިންސާނިއްޔަތަކީ ދަތުރުފަތުރުގެ މައްޗަށް ބަރޯސާވެ އޮތް ނަސްލެއްކަމުގައިވެސްވި އެވެ. ދަތުރުފަތުރުގެ ނިޒާމެއް ބިނާވެ ހިނގަހިނގާ އޮތް ބިންގަލަކީ ވިޔަފާރި އާއި އިޤުތިޞާދުކަމުގައިވެސް ވި އެވެ.

އެއްގަމާއި ކަނޑުގައި ދަތުރުފަތުރުގެ ސިނާޢަތް ފުޅާވެ ކުރިއަރަން ފެށި އެވެ. އިހު ހޯދިފައި ނެތް އައު ބައްރުތަކާއި ޖަޒީރާތައް ހޯދެން ފެށި އެވެ. އެތަންތަނުން ވިޔަފާރީގެ އައު ފުރުސަތުތައް ފަހިވެގެން ދާން ފެށި އެވެ. އެހެނިހެން ޙަޟާރަތްތަކާއި ގުޅި ލާމެހެން ފެށި އެވެ. ޢިލްމާ ހުނަރުތައް ދުނިޔެއަށް ފެތުރެން ފެށި އެވެ. ދުނިޔެއަކީ ތަފާތު ސަގާފަތްތަކާ އާދަކާދަތަކުގެ މައްޗަށް އެކުލެވިފައިވާ ތަނެއްކަން ދަސްވާން ފެށި އެވެ. އިންސާނިއްޔަތުގެ ތެރޭގައި ބޮޑު އިޤުތިޞާދެއް އެކުލެވި އޭގެ ވާދަތައްވެސް ފެށުނެވެ. އަދި ކޮންމެ ޤައުމެއްގެ ބަޔަކުވެސް ދުނިޔެ އާއި ވީ އެންމެ ބޮޑަށް ގުޅިލާމެހިގެން އެބަޔެއްގެ ޤައުމު ކުރިއެރުވުމުގެ މަސައްކަތް ފެށިއެވެ. މިކަމުގައި އެއްބަޔަކާ އަނެއްބަޔެއްގެ ވާދަ ގަދަވެ ހަނގުރާމަތައްވެސް ކުރާން ފެށި އެވެ.

އާދޭހެވެ! ދެންނެވިފައި އެވަނީ ދުނިޔޭގެ އާއްމު ތާރީޚުގައި ކަން ހިނގަމުން އައި ގޮތުގެ ޚުލާސާ ވާހަކައެކެވެ. ދަތުރުފަތުރުގެ ތެރެއިން މުޅި ދުނިޔެއަށް ގެނުވި އިންޤިލާބުތަކުގައި އިންސާނީ ހުރިހާ ޤައުމެއްގެ ބަޔަކު ބައިވެރިނުވާކަންވެސް ހަނދާންކޮށްލަން ވާނެ އެވެ. އޭގެ ތެރެއިން ބައެއް ނަސްލުތަކަކީ ދުނިޔެ އާއި މުޅިން ވަކިވެ އެކަހެރިވެފައި ތިބި ބައެކެވެ. ދުނިޔެ އެއް ޒަމާނުން އަނެއް ޒަމާނަށް ދެކެމުންދިޔަ ޢިލްމީ ކުރިއެރުންތަކެއް އެބަޔަކު ނުދެކެއެވެ. އީޖާދީ އައު ހޯދުންތަކުގެ ޛަރީޢާއިން އިންސާނިއްޔަތަށް އައި ބަދަލުތަކެއް އެބަޔަކާ ހަމަޔަކަށް ނުފޯރައެވެ. އެހެނީ އެބައިމީހުން ތިބީ މުޅި ދުނިޔެއަށް ފޮރުވިގެންކަމުގައި ވާތީ އެވެ. އަދި އާއްމު ދުނިޔޭގެ އިންސާނުންނަށްވެސް އެއީ ތިބި ބަޔެއްކަން އެނގިފައި ނެތީމަ އެވެ.

އެފަދަ ގަބީލާތަކާ ނަސްލުތައް ހޯދިގެން ދިޔައީވެސް އިގުތިޞާދީ ބޭނުންތަކަށްޓަކައި ދުނިޔެ ހޯދާ ބެލުމުގެ ތެރެއިންނެވެ. އެބަޔަކު ތިބި ބައްރަކާއި ޖަޒީރާއެއް ހޯދުމުންނެވެ. މިއަދުގެ ދުނިޔޭގައި އެންމެ ނަންކުރެވޭ ބައެއް ބައްރުތަކާ ދައުލަތްތަކަކީ މިގޮތުގެ މަތީން ދާދި އިހަށް ދުވަހު ދުނިޔެއަށް އާއްމުވި ތަންތަނެވެ. މިސާލަކަށް އެމެރިކާ ބައްރާއި އޮސްޓުރޭލިޔާ އާއި ސީޝެލުފަދަ ތަންތަން ދުނިޔެއަށް އާއްމުވެ ދިޔަތާ އަދި ހާސް އަހަރުވެސް ނުވެ އެވެ. އެތަންތަން ހޯދުނު އިރު އޭގެ ބައެއް ތަންތަނުގައި ދުނިޔެ އާއި މުޅިން އެކަހެރިވެފައި ތިބި ގަބީލާތަކާ ނަސްލުތައް ފެނުނެވެ. މިއަދު އެތަންތަނުގެ އަސްލުވެހީންގެ ޙައްގުތައް ހިމާޔަތްކުރުމުގެ ގޮތުން ލައްކަ އަޑުތައްވެސް އެހެރަދަނީ އުފުލެމުންނެވެ.

މިބާވަތުގެ ވާހަކައަކީ ވަރަށް ދިގު އެއްޗެކެވެ. އިންސާނިއްޔަތުގެ ތާރީޚު އެކުލެވިފައިވަނީ މި ދުނިޔެއަށް އަބަދުވެސް މަޝްހޫރުވެފައި އޮތް ނަސްލުތަކުގެ ވާހަކަ އާއި ދާދި އިހަށް ދުވަހު ފެނި އާއްމުވެ ދިޔަ ނަސްލުތަކުގެ ވާހަކައިންނެވެ. ދުނިޔޭގައި އެކުލެވިފައި މިހުރި ދައުލަތްތަކާއި އެތަންތަނުގައިވާ ޤައުމުތަކުގެ ތާރީޚުވެސް ބިނާވެފައި އޮންނަނީ މިކަމުގެ މައްޗަށެވެ. ތިމާމެންގެ ދައުލަތް އިހު އޮތީ ކޮންގޮތަކުންތޯ އާއި އެވޭލާ ޒަމާނުގެ ދުނިޔޭގައި ތިމާމެން ތިބި ގޮތަކީ ކޮބައިކަމުގެ މައްޗަށެވެ. އާއްމު އިންސާނުންގެ މެދުގައި މިކިޔޭ ތަހުޒީބިއްޔަތާ ތަޢުލީމާ ހުނަރާ ފަންނުތައް ތިމާމެންނަށް ތަޢާރަފުވެދިޔަ ޒަމާނަކީ ކޮބައިކަމުގެ މައްޗަށެވެ. ޤައުމިއްޔަތެއްގެ ވާހަކަ ވިސްނޭނީ އަދި ދައުލަތެއްގެ މުސްތަޤިއްލުކަމުގެ ދޮށިކަމޭ ބުނާ ބުނުމުގެ ވާހަކަ ތަޞައްވަރު ކުރެވޭނީވެސް މިކަންކަން ފަހުމުކޮށްގެނެވެ.

ދުނިޔޭގެ އާއްމު ގިނަ ޤައުމުތަކާއި ޚިލާފަށް ދިވެހި ޤައުމަކީ މައި ބައްރެއްގައި ވަޒަންވެރިވެ ތިބި ބަޔެއް ނޫނެވެ. ބޮޑު ކަރައެއްފަދަ ރާއްޖެއެއްވެސް ނޫނެވެ. ކަނޑުން ހިކިފައި އޮތް ކުދި ރަށްތަކެއްގައި ވަޒަންވެރިވެ ތިބި ބަޔެކެވެ. މިހެން ތިބޭތާ އެތައް ހާސް އަހަރެއްވެއްޖެ ބަޔެކޭވެސް އެބަ ބުނެ އެވެ. މިހެންކަމުން ދިވެހީންގެ ޤައުމިއްޔަތާ މި ދިއުލަތުގެ ދޮށިކަމޭ ބުނާއިރު އޭގެ ހަގީގީ މައުނައިގެ މައްޗަށް ކޮންމެވެސް ނަޒަރަކުން ވިސްނާލުން މުހިންމުވެދެ އެވެ. ދިވެހީންނަކީ މިރަށްތަކުގައި ތިބޭތާ ދެހާސް އަހަރަށްވުރެ ގިނަ އަހަރުވެފައިވާ ބަޔެކޭ ބުނާއިރު، އެތިބި ގޮތަކީ ކޮބައިކަމާ ފިކުރު ހިންގާން ވާނެތާ އެވެ. އިސްވެ ދެންނެވުނު ފަދަ ދުނިޔެ އާއި މުޅީން ވަކިވެ އޮތް ގަބީލާއެއްގެ ބަޔަކީތޯ ސުވާލު އުފައްދާން ވާނެތާ އެވެ. އެހެންކަމަށް ވާނަމަ މިރަށްތައް ދުނިޔެއަށް އާއްމުވި ޒަމާނަކީ ކޮބައިކަންވެސް އެނގެން ވާނެތާ އެވެ. އަދި ތަހުޒީބުވެދިޔަ ގޮތާ މިތަނުގައި އޭގެ ކުރީން ބަޔަކު އުޅުނު ގޮތެއްވެސް ބުނެދެވެންވާނެތާ އެވެ. މިއީ ހައްތަހާވެސް ދިވެހި ޤައުމިއްޔަތޭ ބުނާއިރު ޖަވާބު އެނގިފައި ހުރުން ލާޒިމު ސުވާލުތަކެކެވެ.

އަދިވެސް މިފަދަ ބައެއް ސުވާލުތައްވެ އެވެ. ދިވެހީންނަކީ ދެހާސް އަހަރަށްވުރެ ގިނަ އަހަރުވީ މުސްކުޅި ޙަޟާރަތެކޭ ބުނާނަމަ އެކަމުގެ މައްޗަށްވެސް ދައްކާނެ ހެކި ހުންނާން ވާނެތާ އެވެ. ޙަޟާރަތެކޭ ބުނެވެނީ ޢިލްމާ ފަންނުތައް ހުރުމުންނެވެ. އަނެކުންނާ މުޢާމަލާކޮށް އުޅެވޭ ފެންވަރެއްގެ އަޚުލާޤެއް ހުރުމުންނެވެ. ހަރުދަނާ އުސޫލުތަކަކާއި ޤަވާޢިދުތަކެއްގެ މައްޗަށް އެކުލެވިފައިވާ މުޖުތަމަޢަކަށްވެގެންނެވެ. މިހެންކަމުން މިހާ ދުވަސްވީ ޙަޟާރަތެއްނަމަ ދުނިޔެ އާއި ގުޅިގެން އުޅެން ދިވެހީން ކުޅަ ކަމަކީ ކޮބައި ހެއްޔެވެ؟ އެހާ ޒަމާނު މިރަށްތަކުގައި ތިބެގެން ޟަރޫރީ ބޭނުންތައް ފުއްދަމުން ދިޔައީ ކިހިނެތް ހެއްޔެވެ؟ ގަސްގަހުގެ ފަތްފަތުން ހެދުން އަޅައިގެން ކާއްޓާ މަހާ ކައިގެން ތިބި ބަޔަކަށް ޙަޟާރަތެކޭ ކިޔަނީ ހެއްޔެވެ؟

ދިވެހީންގެ ވާހަކަ ފުރިހަމަ ވާނީ މި ހުރިހާ ސުވާލުތަކެއްގެ މައްޗަށް ވިސްނާ ފިކުރުކޮށްގެނެވެ. އިންޑިޔާ ކަނޑުގައި ދިވެހީން ދައުލަތެއް ޤާއިމުކޮށްގެން މިތިބަ ގޮތް އެނގޭނީވެސް އެއިރުންނެވެ. ދިވެހި ޤައުމިއްޔަތަކީ ޚިޔާލީ ފޮލާއެއް ނޫނެވެ. އެއީ އަދުގެ ތިބީން ހައްދާ ބޮޑުކުރާ އެއްޗެއްވެސް ނޫނެވެ. ކިއެއްތަ އެއީ މާޒީގެ ކާބަފައިންގެ ފުށުން އަދަށް ވާރުތަކޮށްދީފައިވާ އެއްޗެކެވެ. އެއީ ފާއިތުވެދިޔަ ދެހާސް އަހަރު މިތަނުގައި ދިރިއުޅެ މަރުވެދިޔަ ދިވެހީން އަދަށް ހަވާލުކުޅަ އަމާނާތެކެވެ. މިހެންކަމުން ދިވެހިރާއްޖެއަކީ ކޮބައިކަމާ ފާއިތުވެ ދިޔަ ދިގު ޒަމާންތަކުގައި ކާބަފައިން މިރާއްޖެ ނެގެހެއްޓި ގޮތަކީ ކޮބައިކަން ހޯދަން މަސައްކަތްކުރުމަކީ ކޮންމެ ދިވެއްސަކަށް ލާޒިމުކަމެކެވެ.

ދުނިޔޭގެ ތާރީޚުން މިރާއްޖޭގެ ރަށްތައް ފުރަތަމަ ދުނިޔެއަށް ހޯދައިދިން ބޭކަލެއްގެ ނަމެއް ފެންނާކަށް ނޯވެ އެވެ. އެއީ ކީއްވެތޯވެސް ސުވާލު އުފައްދަން ވާނެ އެވެ. މިރަށްތަކުން ވަލު މީހުންގެ ގަބީލާއެއް ފެނުނު ވާހަކައެއްވެސް އެއްވެސް ފަރާތަކުން ލިޔެފައިނެތެވެ. އެއީ ކީއްވެތޯވެސް ސުވާލު އުފައްދަން ވާނެ އެވެ. ދިވެހީންގެ ވާހަކައަކީ ކޮބައި ހެއްޔެވެ؟ މި އެންމެހާ ސުވާލުތަކާއި އެކު ދިވެހީންގެ ދެހާސް އަހަރުގެ ތާރީޚަށް ނަޒަރު ހިންގާއިރު ވިސްނެނީ ބަލާންވީ އެއްޗަކީ ގަދީމީ އިންސާނީ ދަތުރުފަތުރުގެ މައްޗަށްކަމެވެ.

ދިވެހީންގެ ދޮށިކަމާ ޙަޟާރީވަންތަކަމުގެ މައްޗަށް ދައްކާނެ ކިތަންމެ އާސާރެއް މިރާއްޖެއިން ފެނިފައިވެ އެވެ. އަދި މިހާރުވެސް އެބަހުއްޓެވެ. އެއީ ރަށްރަށުގައި ފެންނާން އެހުރި ފަސްފުނިތަކުގެ އަޑީގައިވާ ގަދީމީ އިމާރާތްތަކާއި އޭގެ ފާޑުވެރިކަމުގެ ވާހަކަ އެވެ. މުސްކުޅި ގަބުރުސްތާނުތަކުގައިވާ މަހާނަ ގައުތަކުގައިވާ "އާޓު ވޯކު" ތަކެވެ. ރޫޅާ ރާވާލެވޭ ގޮތަށް ގަލުން އިމާރާތްތައް ހަދަމުން ދިޔަ ފަންނުގެ ވާހަކަ އެވެ. ކަނޑުފަޅާ ދުއްވާ އޮޑިދޯނި ފަހަރުތަކުގެ ވާހަކައެވެ. "މެރިން އާކިޓެކްޗަރަލް" ޢިލްމުގެ ވާހަކަ އެވެ. "ނެވިގޭޝަން" އާއި "އެސްޓްރޮލޮޖީގެ" ވާހަކައެވެ. ހައްތަހާވެސް ޙަޟާރަތެއްގެ ވެރި ބަޔެއްކަމަށް ދައްކާން ހުރި ހެކިތަކެވެ.

އެހެނަސް.....! ދިވެހީންގެ ތެރޭގައި ހުރި އާސާރުތަކާ އާދަކާދަތަކުގެ ވާހަކައިން ހެކި ދެއްކިޔަސް އަދިވެސް ބަޔެއް މުހިންމު ސުވާލުތަކަށް ޖަވާބު ބޭނުންވެ އެވެ. އެއީ އެފަދަ ޙަޟާރީވަންތަ ގޮތެއްގައި ދެހާސް އަހަރު މިތިބީ ކިހިނެތްކަމެވެ. ހިފާ ގެންގުޅުނު މުށި ކަންވާރު ހޯދީ ކިހިނެތް ހެއްޔެވެ؟ ލައި އުޅުނު ހެދުން ކަނޑާނެ ފޮއްޗާއި އޭގައި އެޅި ކަސަބު ބާދަލާ ހޯދީ ކިހިނެތް ހެއްޔެވެ؟ ގަހަނާ އަޅަން ރަނާ ރިހި ހޯދި ގޮތަކީ ކޮބައި ހެއްޔެވެ؟ ބަތް ކައިގެން ދުންފަތް ބޮއިގެން ތިބީ ކިހިނެތް ހެއްޔެވެ؟ ދިވެހީންގެ ޤައުމިއްޔަތާއި ދިވެހީންގެ ސަގާފަތާ އާދަކާދަތަކުގެ ވާހަކަ ގުޅިފައިވަނީ މި ހުރިހާ ކަމެއް ހޯދާ ލިބިގަތް ގޮތާއެވެ. ދިވެހީންގެ ވާހަކަ ފުރިހަމަ ވާނީ އެއިރަށެވެ.

ދުނިޔެއަށް ފިލައިގެން ބޮދައިގެން ތިބި ބަޔަކަށް ޙަޟާރަތެއްގެ ވެރި ބަޔަކަށް ވެވިފައި ނޯންނާނެކަން ގައިމުވެ އެވެ. އަމުދުން މިފަދަ ރަށްތަކެއްގައި ވަޒަންވެރިވެ ތިބި ބަޔަކަށް، ޙަޟާރަތެއްގެ ދަރަޖަޔަށް ދިޔުމަށްޓަކައި އަނެކުންނާ ގުޅުންތަކެއް އޮތުން ލާޒިމުވެ އެވެ. މިހެންކަމުން އެނބުރި ބަލާންވީ ވަލު މީހުންގެ ގޮތުގައި ނެތި ޙަޟާރީ ނަސްލެއްގެ ގޮތުގައި ދިވެހީން މިއަދާއި ހަމަޔަށް ދަތުރުކުރަމުން އައިސްފައިވާ ގޮތެވެ. އެގޮތެއް ސާފުވާނީ ދިވެހީންނާ މެދު އަނެކުން ބުނެފައި ހުރި އެއްޗެއްވެސް ބަލައިގެނެވެ. ހަމައެކަނި ދިވެހި އާސާރުތައް ދައްކައިގެން ދިވެހި ސަގާފަތަށް ބަލައިގެން ދިވެހީންގެ ވާހަކަ ފުރިހަމަވީ ކަމުގައި ހީކުރެވޭކަށް ނެތެވެ.

ދިވެހިރާއްޖެ އެކުލެވިފައި މިވާ ސަރަޙައްދަކީ ޢިލްމީ ޙަޟާރަތްތަކެއް ގާއިމުވެފައި ހުރި ސަރަޙައްދެކެވެ. އެންމެ އެވޭލާ ޒަމާނުގެ އިންޑަސް ވާދީ ޙަޟާރަތް ދެމިފައި އޮތް ސަރަޙައްދެވެ. އޭގެ ފަހަށްވެސް މި ސަރަޙައްދުގައި އުފެދި ދިޔަ ކިތަންމެ ޙަޟާރަތެއްވެ އެވެ. މިގޮތުން ދެކުނު އިންޑިޔާގެ ސަރަޙައްދުގައި އެކުލެވިފައި އޮތް ގަދީމީ ތަމަޅަގަމު ޙަޟާރަތްވެސް ފާހަގަކޮށްލެވެ އެވެ. މިއީ ޢީސާގެފާނު އުފަންވެވަޑައިގެންނެވުމުގެ ހަސަތޭކަ ވަރަކަށް އަހަރުކުރީން މި ސަރަޙައްދުގައި އެކުލެވިފައި އޮތް ޢިލްމީ ޙަޟާރަތެކެވެ. ދިވެހީންނާ ވަރަށް ގާތުގައި އޮތް ޙަޟާރަތެކެވެ.

ތަމަޅަގަމު ޙަޟާރަތުގެ ދުވަސްވަރުވެސް މިރާއްޖޭގެ ރަށްތަކުގައި މީހުން ވަޒަންވެރިވެ ތިބިކަމުގެ ދަލީލުތައް ލިބެ އެވެ. އަދި އެއިރުވެސް މިރަށްތަކުގައި ތިބީ ތަހުޒީބު ބަޔަކުކަމުގެ ހެކިވެސް ލިބެއެވެ. ދުނިޔޭގެ އެގޮތް މިގޮތް އޮޅުން ނުފިލާ ތިބި ބަޔެއް ނޫންކަމުގެ ގަރީނާވެސް ލިބެ އެވެ. އެހެނީ ތަމަޅަގަމު ޙަޟާރަތުގައި އެކުލެވިފައި ހުރި ދައުލަތްތަކުން ގެންގޮސްފައިވަނީ މި ސަރަޙައްދުގެ އެހެނިހެން ދައުލަތްތަކާއި އެކު ވިޔަފާރީގެ ގުޅުންތައް ބާއްވަމުންނެވެ. އެފަދަ ތަންތަނުގެ ނަންތައް އެ ޙަޟާރަތުގެ މުސްކުޅި ލިޔުންތަކުން ފެނެ އެވެ. މިގޮތުން އެތަނާއި ވިޔަފާރީގެ ގުޅުން އޮތް ތަންތަނުގެ ތެރޭގައި ދިވެހިރާއްޖޭގެ ނަންވެސް ފެނެ އެވެ. އަސޭކަރަޔާ ފާރިސްކަރަޔާ އަދި ސިލޯނުފަދަ ތަންތަނާ އެއް ފަދަޔަކުންނެވެ.

ތަމަޅަގަމު ޙަޟާރަތުގެ ވިޔަފާރި އޮތް ގޮތާއި އެބައިމީހުންގެ ޚާރިޖީ ގުޅުންތަކުގެ ވާހަކަތައް އެމީހުން އައިސްފައިވަނީ ޅެންބަހުން ކިޔާ ލިޔެ ހަދަމުންނެވެ. މިގޮތުން ފާހަގަކޮށްލެވޭ އެއް ލިޔުމަކީ ތޮލްކައްޕިޔާމު-ކޯލައްޓިކާރަމެވެ. ބުނެވޭ ގޮތުގައި މިއީ ޢީސާގެފާނު އުފަންވެވަޑައިގެންނެވުމުގެ ދެތިން ސައްތަ އަހަރު ކުރީން އެކުލަވަން ފެށުނު މުސްކުޅި ގަސީދާތަކެކެވެ. އޭގެ އެންމެ ފަހު ބައިތަށް އެކުލެވިފައި ވަނީ މީލާދުގެ ދެތިން ސައްތަ އަހަރު ފަހުންނެވެ. ތޮލްކައްޕިއަމުގައި ތަމަޅަގަމު ޙަޟާރަތާއި އެކު ވިޔަފާރީގެ ގުޅުންތައް އޮތް ތަންތަނާ ކަރަތަކުގެ ޚަބަރުތައް ގެނެސްދީފައިވެ އެވެ. މިގޮތުން އޭގައިވަނީ

1. ސިންކަލަމް
2. ޕަޅަމްތީވު
3. ކޮއްލާމު
4. ކޫޕަމް
5. ކޮންކަނަމް
6. ތުލު
7. ކުޓަކަމް
8. ކަރުނަޓަމް
9. ކޫޓަމް
10. ވަޓުކު
11. ޓެލުންގު
12. ކަލިންކާމް
13. ސޭނަވަރަޔަރް

މި ލިސްޓުން 13 ތަނެއްގެ ނަން ފެނިގެންދެ އެވެ. އޭގެ ތެރެއިން އެއްވަނަ ނަމްބަރުގައި އެވާ ސިންކަލަމަކީ ސިލޯނެވެ. އޭގެ ފަހަށް ދެވަނަ ނަމްބަރުގައި އެވަނީ ޕަޅަމްތީމެއްގެ ނަމެވެ. އެއީ ދިވެހިރާއްޖެ އެވެ. ތަމަޅަ ބަހުންނާ މަޅިޔާޅަމު ބަހުން ދިވެހިރާއްޖެއަށް ނިސްބަތްކޮށް ކިޔާއުޅޭ ނަމަކީ ޕަޅަންތީމެވެ. މަލާބާރުކަރައިގެ މުސްކުޅި ލިޔުންތަކުންނާއި އަދި ސިލޯނުކަރައިގެ މުސްކުޅި ލިޔުންތަކުގައިވެސް މި ނަމުން ދިވެހިރާއްޖެޔަށް މުޚާތަބުކޮށްފައި ހުއްޓަތީ ފެންނާނެ އެވެ.

ތޮލްކައްޕިއަމުގައި ދިވެހިރާއްޖޭގެ ނަން ފާހަގަކޮށްފައިވުމުން އެއިރުވެސް މިތަނުގައި ބަޔަކު ވަޒަންވެރިވެ ތިބިކަން އެނގެ އެވެ. އަދި އެނގި ޔަގީން ކުރެވިގެން އެދަނީ ހަމައެކަނި ބަޔަކު ވަޒަންވެރިވެ ތިބި ކަމެއް ނޫނެވެ. އެއީ އަނެކުންނާ އެކު ގުޅުން ބަދަހިކޮށްގެން ވިޔަފާރި ކުރެވޭނެ އަޚުލާޤަކާ ތަހުޒީބުކަމެއް ލިބިފައިވާ ބަޔެއްކަންވެސް އެނގެ އެވެ. އިޤުތިޞާދެއް ބިނާވެ ވިޔަފާރި އެއް ހިނގާނީ ތަހުޒީބު ސިފަތަކެއް ބަޔެއްގެ ތެރޭގައި އަށަގެންފައި އޮތްނަމަ އެވެ. ވިޔަފާރިއެއް ވެވޭ ފެންވަރުގެ ބަޔަކަށް ވެގެންނެވެ. ބަޔަކު ފެންނަ އިރަށް ފަހައި ގަނެ އަރާ ކާން ދުވާ ބަޔަކާ އެކު ގުޅުމެއް ބޭއްވޭނެތޯ އެވެ؟ މިހެންކަމުން މުސްކުޅި ތަމަޅަގަމާއެކު ވިޔަފާރީގެ ގުޅުންތައް އޮތް ތަންތަނުގެ ތެރޭގައި ދިވެހިރާއްޖޭގެ ނަން ގެނެސްފައި އޮތް އޮތުމަކީ މިއީ އެއިރުވެސް ޙަޟާރީވަންތަ ބަޔެއްކަމަށް ލިބިދޭ ހެއްކެކެވެ. އަދި އެއިރުވެސް މިރާއްޖެއަކީ ދުނިޔެއަށް ފޮރުވިގެން އޮތް ބަޔެއް ނޫންކަންވެސް އެބަ ބުނެދެ އެވެ. މިއީ ދެހާސް އަހަރު ކުރީން މިރާއްޖެ އޮތް ގޮތް ދައްކައިދޭ އަލިގަދަ ދަލީލެކެވެ.

ތޮލްކައްޕިއަމު ބުނާ ގޮތުން ތަމަޅަގަމު ވިޔަފާރީގެ ގޮތުން ގުޅިފައި ވަނީ ހަމައެކަނި ރާއްޖެއަކާ ނޫނެވެ. އެހެން ބާރަ ތަނެއްގެ ނަންވެސް ފާހަގަކޮށްފައި އެބަވެ އެވެ. މިހެންކަމުން ވިޔަފާރީގެ ގޮތުން މި ސަރަޙައްދުގެ އެހެނިހެން ދިމަދިމާތަކާއިވެސް ދިވެހީންނާ ގުޅުން އޮންނާނެކަމަށްވެސް އެބަ ބެލެވެ އެވެ. އެހެނީ ވިޔަފާރި ބަނދަރުތަކުން އެތަންތަނުގެ މީހުންނާވެސް ބައްދަލުވާނެތީ އެވެ. މިހެންކަމުން އިންޑިޔާ ކަނޑުގެ އެންމެ ގަދީމީ ޒަމާނުގެ ވިޔަފާރީގެ ތެރޭގައިވެސް ދިވެހީން އެތިބީ ރަނގަޅަށް ޝާމިލުވެގެންނެވެ. ދިވެހީންނަކީ އޮޑިފަހަރުގެ ކަރައެކެވެ. ކަނޑަށް މޮޅު ބަޔެކެވެ. ކުޅަދާނަ މާލިމީން ތިބި ޤައުމެކެވެ. އަސޭކަރަޔާ ޔަމަނުކަރައިގެ ޢަދަނު ފަދަ ތަންތަނަށް ދަތުރުކުރާނެ މަގުތައް ދިވެހި މާލިމީކަމުގެ ފޮތްތަކުން ފެންނާން އެބަ ހުއްޓެވެ. މިއީ ހައްތަހާވެސް މި ބަހުގެ މައްޗަށް ހުރި ގަރީނާތަކެވެ.

މޫސުމީ ވައި ބޭނުންކޮށްގެން ކަނޑުގައި ދިގު ދަތުރުތައް ކުރުމުގެ ފަންނު ހޯދައިގަތް ހިސާބުން އިންޑިޔާ ކަނޑަށް ބޮޑު އިންޤިލާބީ ބަދަލެއް ކުރިމަތިވެގެން ދިޔަ އެވެ. މި ސަރަޙައްދުގެ ވިޔަފާރި ދުނިޔެއަށް ހުޅުވިގެން ދިޔައީ އެވެ. "އިންޓަރނޭޝަނަލް ޓުރޭޑިން" ޕޮއިންޓަކަށް މި ސަރަޙައްދު ބަދަލުވާން ފެއްޓީ އެވެ. މިޔާއެކު މި ސަރަޙައްދުގެ ދައުލަތްތަކާ މާދުރުގައިވާ ދައުލަތްތަކާއިވެސް ގުޅިގެންދިޔަ އެވެ. މި ބަދަލާއެކު ދިވެހީން ތިބި ގޮތް ބަލާ ހޯދުމަކީވެސް މުހިންމުކަމެކެވެ. އެހެނީ ދިވެހި ރާއްޖެ އަކީ މި ކަނޑުގެ މެދުގައި އޮތް ދައުލަތަކަށްވީމައެވެ. އެކަމުގައި ދިވެހީން ގެންގުޅެފައިވާނެ ޚާރިޖީ ސިޔާސަތަކީ ކޮބައިތޯވެސް ބަލާންވާނެތާ އެވެ.

ދަތުރުފަތުރުގެ ނިޒާމަށް ގެނުވި ބޮޑު އިންގިލާބީ ބަދަލާއެކު ދުނިޔޭގެ ވިޔަފާރީގެ މައި މަރުކަޒަކަށް އިންޑިޔާ ކަނޑު ބަދަލުވި އެވެ. އެޔާއެކު ޢިލްމާ ހުނަރާ ފަންނު ހޯދުމުގެ ބޭނުމުގައި ދުނިޔޭގެ އެކި ކަންކޮޅުތަކުން ސައްޔާޙުން މި ކަނޑުގައި ދެކޮޅަށް ދަތުރުކުރާންވެސް ފެއްޓި އެވެ. އަދި އެފަދަ ސައްޔާޙުންނަށް ފެނުނު ކަންކަމާ ތަޖުރިބާ ކުރެވުނު ކަންކަމުގެ އަލީގައި ޢިލްމުވެރީން ލިޔުއްވި ލިޔުންތަކުގެ ޛަރީޢާއިން އިންޑިޔާ ކަނޑު މުޅި ދުނިޔެއަށް މަޝްހޫރުވެގެން ދާންފެށި އެވެ. މި ކަނޑުގެ ވިޔަފާރި އާއި ޚަބަރުތައް ދުނިޔޭގެ އެކި ކަންކޮޅުތަކަށް ފެތުރިގެން ދިޔަ އެވެ. މި ގޮތުން ޔޫރަޕު ބައްރާއި ހަމަޔަށްވެސް ފުޅާވެގެން ދިޔަ އެވެ. އެވޭލާ ޒަމާނުގެ ދުނިޔޭގެ "ޖިއޯ ޕޮލިޓިކްސް" އާއި މި ކަނޑު ގުޅިގެން ދިޔައީ މިފަދައިންނެވެ.

ޢީސާގެފާނު އުފަންވެވަޑައިގެންނެވުމުގެ މާކުރިންވެސް އެފުރިކާ ބައްރާއި އިންޑިޔާ ކަނޑުގެ ދައުލަތްތަކާއި ދެމެދު ވިޔަފާރީގެ ގުޅުންތައް އުފެދިފައިވެ އެވެ. އަދި މީލާދުގެ ވަރަށް ކުރީކޮޅުން ފެށިގެން އެ ވިޔަފާރި އެފްރިކާ ބައްރު މެދުވެރިކޮށް ޔޫރަޕު ބައްރާއި ދެމެދުގައި ރަނގަޅަށް ހިނގަހިނގާ އޮތެވެ. މިހެންކަމުން ދެކުނު އިންޑިޔާގެ ޝަހަރުތަކާއި ސިލޯނުކަރަޔަކީ ދުނިޔޭގެ ސައުދާގަރުންނަށް އެއިރުވެސް މަޝްހޫރު ވިޔަފާރި ބަނދަރުތަކެކެވެ. ފާރިސްކަރައިގެ ސިރަފްގެ ބަނދަރާއި އަސޭކަރަޔާއި މެލޭބައްރުގެ ބަނދަރުތަކާއި އަދި ސީނުކަރަފަދަ ތަންތަނާ އެފުރިކާ ބައްރާ ގުޅާލަ ދޭ މައިގަނޑު މަގަކީ އިންޑިޔާ ކަނޑު ކަމުގައިވެސްވެއްޖެ އެވެ. މި މައި މަގުގެ މެދުގައި ދެން އޮތް ތަނަކީ އެއްކަލަ ކުޑަކުޑަ ދިވެހިރާއްޖެ އެވެ.

މި އެންމެހައި ތަންތަނުގެ މެދުގައި ދަތުރުކުރަމުންދާ ސައުދާގަރުން އެއްތަންވެ މަސްހުނިވާ މައިގަނޑު ކަނޑެއްގެ ގޮތުގައި އިންޑިޔާ ކަނޑު ބަދަލުވެގެން ހިނގައްޖެ އެވެ. ރޯމަނުންނާއި ޢަރަބީންނެވެ. ފާރިސީންނާއި ސީނުކަރައިގެ މީހުންނެވެ. އަދި މި ނޫނަސް އެތައް ނަސްލެއްގެ ބަޔެއް މި ކަނޑުގައި ދެކޮޅަށް ދުވެ ނަގަނީ އެވެ. މި އެންމެހައި ބަޔަކު ދުވެ ނަގަމުން ދިޔަ ކަނޑެއްގެ މެދުގައި އިސްތިޢުމާރީ ބާރެއްގެ އަތްދަށުނުވެ އެޒަމާނުގައި ދިވެހީން އެތިބީ ކިހިނެތް ހެއްޔެވެ؟ ގައިމު ފިލައެއް ނުތިބެވޭނެ އެވެ. ދައުލަތް އޮތީ އެމަގުގެ މެދުގަ އެވެ. ދެއްކީ ދެކޮޅުވެރިކަން ބާއެވެ؟ އެހެންނަމަ ވިޔަފާރީގެ ބޭނުމަށްޓަކައި ހަނގުރާމަކޮށްގެންވެސް ހިފީސްތާ އެވެ. އެހެންވިއްޔާ ދިވެހީން ތިބި ގޮތަކީ ކޮބައި ހެއްޔެވެ؟ ދިވެހީންގެ ވާހަކަ އަކީ ފާއިތުވެ ދިޔަ ދެހާސް އަހަރުން މިއަދާ ހަމަޔަށް ދުނިޔެއަށް ދެއްކި ރީތި ނަމޫނާ އެވެ. މި މުސްކުޅި ޖަޒީރާ ދައުލަތުގެ ވާހަކައަކީ ޝޯޚުވާފަދަ މޮޅު ވާހަކައެކެވެ.

ޢީސާގެފާނުގެ މީލާދުން ދެތިން ޤަރުނު ފާއިތުވެ ދިޔައިރު އިންޑިޔާ ކަނޑުގައި ރޫމީން ރަނގަޅަށް ޝާމިލުވެ އުޅޭން ފަށައިފި އެވެ. ރޫމީ ވެރިކަން މިޞްރާއި އެނޫންވެސް އެފްރިކާ ބައްރުގެ ގޮނޑުދޮށްތަކުގެ ޝަހަރުތަކާ ހަމަޔަށް ފުޅާކުރި އެއް ސަބަބަކީވެސް އިންޑިޔާ ކަނޑުގެ ވިޔަފާރިން ނަފާވެރިކަން ހޯދުމެވެ. އަދި ހަމަ އެހެންމެ ރޫމީންގެ ތެރޭގައިވާ އިލްމުވެރީންވެސް ގެންދެވީ ސައްޔާޙުންގެ ފުށުން ލިބެމުންދިޔަ މައުލޫމާތުތަކާއި އެކު ދުނިޔޭގެ މައްޗަށް ޢިލްމީ ލިޔުންތައްވެސް ލިޔަމުންނެވެ. އެގޮތުން އެއިރުގެ އިންސާނުންނަށް އާއްމުވެފައިވާ ދުނިޔެ known world އާއި ބެހޭ ގޮތުން ޖިއޯގްރަފީގެ ލިޔުންތައްވެސް ލިޔަމުން ގެންގޮސްފައިވެ އެވެ.

މިފަދަ ލިޔުންތަކުގެ ތެރެއިން އެންމެ މަޝްހޫރު އެއް ލިޔުމަކީ މީގެ އެއްހާސް ނުވަސަތޭކަ އެއްހާ އަހަރު ކުރީން އުޅުއްވި ރޫމީންގެ މަޝްހޫރު ޢިލްމުވެރިޔާ ތޮލެމީ ލިޔުއްވާފައިވާ ލިޔުންތަކެވެ. ތޮލެމީ ވަނީ އޭނާގެ ކުރިޔަށް އިސްވެދިޔަ ރޫމީ އިލްމުވެރީންގެ ފުށުން ވާރުތަކުރި މައުލޫމާތުތަކާއި އަދި ސައްޔާޙުންގެ ފުށުން އެއްކުރެވުނު މައުލޫމާތުތަކުގެ އަލީގައި އެއިރު އެނގޭން އޮތް ދުނިޔޭގެ މައްޗަށް ޗާޓެއް އެކުލަވާފަ އެވެ. އަދި އެތަންތަނާ ބެހޭ ޚަބަރުވެސް ލިޔުއްވާފައެވެ. މިގޮތުން އިންޑިޔާ ބައްރާއި އަދި ސިލޯނުކަރަޔާއި ގުޅޭ ގޮތުންވެސް ލިޔުއްވާފައިވެ އެވެ. އަދި ސިލޯނުގެ ވާހަކަ ގެނެސްގަތުމަށްފަހު އޭނާ ލިޔުއްވާފައިވަނީ

ތަރުޖަމާ:

" ތްޕރޮބޭން (ސިލޯނު) ކުރިމަތީންވަނީ ޖަޒީރާތަކެކެވެ (ދިވެހިރާއްޖެ). އެރަށްތަކުގެ ޢަދަދަކީ 1378 ކަމުގައި ޚަބަރުލިބިފައިވެ އެވެ.

ނޯޓް: ދެން ތޮލެމީ އެވަނީ އޭނާ އެބުނުއްވި ރަށްތަކުގެ ނަންތައް އޭނާއަށް ކިޔައިދެއްވާފަ އެވެ.

ސިލޯނުގެ ކައިރީގައިވާކަމަށް ބުނެފައިވާ 1378 ރަށަކީ އެއްކަލަ ތަމަޅަގަމާއެކު ވިޔަފާރީގެ ގުޅުން އޮތް ޕަޅަންތީމެވެ. ޝައްކެއްވެސްނެތެވެ. އެއީ މި ދިވެހިރާއްޖެއޭ ކިޔޭ ދައުލަތުގެ ރަށްރަށެވެ. އެހެންވީމާ މީގެ ދެހާހަކަށް އަހަރު ކުރީންވެސް އިންސާނުން ދަންނަ ދުނިޔޭގެ ތަންތަނުގެ ތެރޭގައި ރާއްޖޭގެ ރަށްތައް އެބަ ހިމެނެ އެވެ. އާއްމުކޮށް އެފަދަ ޒަމާންތަކުގައި ދުނިޔޭގެ ޖިއޮގްރަފީގެ ތެރެއަށް ތަންތަން ވަދެފައި ހުންނަނީ ވިޔަފާރީގެ މަގުން ބޭނުމެއް ހިފޭ ތަންތަނެވެ. ދިވެހިރަށްތަކުގެ ޚަބަރު ތޮލެމީގެ ފޮތަށް އަރާފައި އެވަނީ މިހެންވެ އެވެ.

އާދޭހެވެ! ރޫމީންގެ ފުށުން މުޅިން އައު ބައްރަކަށް ވިޔަފާރި ފުޅާކުރަން ލިބުނު ފުރުސަތުގެ ބޭނުން މި ސަރަޙައްދުގައިވާ ދައުލަތްތަކުން ވަރަށް ރަނގަޅަށް ހިފަމުން ގެންދިޔަ އެވެ. އެގޮތުން މިސަރަޙައްދުގައިވާ ދައުލަތްތަކުން އަވަސްވެގަތީ ރޫމީންނާ "ސިޔާސީ ގުޅުންތައް" ގާއިމުކުރުމަށެވެ. އެބައިމީހުންނާ އެންމެ ގާތް ބަޔަކީ ތިމާމެންގެ ދައުލަތްކަމުގައިވުމަށެވެ. ކޮންމެ ދައުލަތަކުންވެސް މަސައްކަތް ކުރީ ހުޅުވިގެން ދިޔަ ވިޔަފާރީގެ އައު ފުރުސަތުގައި އެންމެ ގަދަ ބަޔަކީ ތިމާމެންކަމުގައިވުމަށެވެ.

އާދޭހެވެ! ދައްކަމުން މިދަނީ ގަދީމީ ޒަމާނުގެ ދުނިޔޭގެ ވިޔަފާރީގެ ވާހަކައެވެ. އެއިރުގެ އިގުތިޞާދުގެ ވާހަކަ އެވެ. މި ސަރަޙައްދަކީ ދަތުރުފަތުރުގެ ނެޓުވޯކަކުން މުޅި ދުނިޔެ ގުޅައިދޭ ޕޮއިންޓެއްކަމުގައި ބަދަލުވެގެންދިޔަ ގޮތުގެ ވާހަކަ އެވެ. އަދި އޭގެ ތެރެއިން އުފެދެމުން ދިޔަ އިޤުތިޞާދީ ވާދައިގެ ތެރޭގައި މި ސަރަޙައްދުގެ ދައުލަތްތަކުން އެއްބަޔަކު އަނެއް ބަޔަކާ ވާދަކުރި ވާހަކަ އެވެ. މި ސަރަޙައްދުގައި އެދުވަސްވަރު މި ހުރިހާކަމެއް ހިނގަމުން ދިޔައިރު ރޫމީންގެ އިލްމުވެރިޔާ ލިޔުއްވާފައިވާ ސިލޯނުކައިރިގައި އޮތް އެއްކަލަ ރަށްތަކުން (ދިވެހިރާއްޖެއިން) ކުރީ ކީއްބާވަ އެވެ؟ ދުނިޔެއަށް ގަންނާ ކުރެއްވި ބިރުން ވަލަށް ވަދެ ފިލާ ބޮދާ އޮތީ ހެއްޔެވެ؟

މި ދެންނެވި ފަދައިން މީލާދުން 107 ވަނަ އަހަރުން ފެށިގެން ރޫމީ އަންބަރާޠޫރުންގެ ދަރުބާރަށް މި ސަރަޙައްދުގެ ދައުލަތްތަކުން ސަފީރުން ފޮނުވަމުން ގެންދެވިއެވެ. އިންޑިޔާ އާއި އިންޑިޔާގެ ކައިރީގައިވާ ދައުލަތްތަކުން ފޮނުވަމުން ގެންދެވި ސަފީރުންގެ ވާހަކަ ރޫމީންގެ ތާރީޚުން ސަރީޙަކޮށް ފެންނާން ހުރެ އެވެ. މިފަދަ އެއް ވާހަކައަކީ މީގެ އެއްހާސް ހަތްސަތޭކަ ވަރަކަށް އަހަރު ކުރީން އުޅުއްވި ރޫމީ ތާރީޚު ޢިލްމުވެރިޔާ އެމިއަނަސް މާސޭނިޔަސް ލިޔުއްވާފައިވާ ވާހަކައެވެ. އޭނާ ލިޔުއްވާފައިވަނީ

ޚުލާސާ ތަރުޖަމާއީ

"ހަދިޔާތަކާއެކު ސަފީރުން ފޮނުއްވުމުގައި އިންޑިޔާ ސަރަޙައްދުގެ ދައުލަތްތަކުން އެއް ވެރިޔަކު އަނެއް ވެރިޔަކާ ވާދަކުރަން ފެއްޓި އެވެ. މިގޮތުން ދީވިންނާ ސަރަންދީވިންގެ ފަރާތުން ސަފީރުން ފޮނުއްވި އެވެ"

މި ސަރަޙައްދުގެ ދައުލަތްތަކުން ކުރި ވާދައިގައި ދިވެހީންވެސް ފިލާ ތިބެފައެއް ނެތެއްނުންތޯ އެވެ. މި ވާދައިގެ ތެރޭގައި މި ކުޑަކުޑަ ދިވެހީންވެސް ބައިވެރިވެފައި އެވަނީ އެވެ. ރޫމީ ތާރީޚު ޢިލްމުވެރިޔާގެ ލިޔުމުން ފެންނަން އެވަނީ ސަރަންދީބުންނާ ދީވީންގެ ފަރާތުންވެސް ސަފީރުން ފޮނުއްވި ވާހަކަ އެވެ. ސަރަންދީބަކީ ސިލޯނެވެ. ދީވިސްއަކީ ޝައްކެއްނެތް ފަދައިން ދިވެހީންނެވެ.

ދިވެހި ދައުލަތަކީ ދެހާސް އަހަރަށްވުރެ ގިނަ އަހަރުވީ ދައުލަތެއްކަމަށް ހެކި ލިބެނީ މިހެންވީމަ އެވެ. ގަދީމީ ރޫމީން މި ކަނޑުގެ ވިޔަފާރީގެ ތެރެޔަށް އެބައިމީހުން ވަދެގަތް އިރުވެސް، މިރަށްތަކުގައި ދައުލަތެއް އިމާރާތްވެ އޮތްކަން ޔަގީންވެއްޖެ އެވެ. އަދި ކިއެއްތަ އެދުވަސްވަރުވެސް މިތަނުގައި ތަހުޒީބު ބަޔަކު އުޅެމުން ގޮސްފައިވާކަމުގެ ދަލީލުވެސް ލިބިއްޖެ ނޫންތޯ އެވެ. އެހެނީ ވަލު މީހުންފަދަ ގަބީލާއެއްގެ ބަޔަކުނަމަ ފަހިވެގެންދާ ފުރުސަތެއް އެނގުނީސްތޯއެވެ. އެހެންބަޔަކު ކުރާ ވާދައެއްގައި ތިމާމެންގެ ދައުލަތަށް މޮޅު ހޯދުމަށް އެދި ވާދަކުރަން އެނގުނީސްތޯ އެވެ؟

ޝައްކެއްވެސްނެތެވެ! އިންޑިޔާ ކަނޑުގެ ވިޔަފާރި ދުނިޔޭގެ އާއްމު ލޯތަކަށް ހުޅުވުނު ހިސާބުން ފެށިގެން ދިވެހީންގެ ނަންވެސް ދުނިޔެއަށް އާއްމުވެއްޖެ އެވެ. މިފަދައިން ދުނިޔޭގެ ގަދީމީ ފޮތްތަކުން ދިވެހީންގެ ޚަބަރު ފެންނާން އެހުރީ ދައުލަތެއްގެ ސިފަ ޖެހިފައިވާ ބައެއްގެ ގޮތުގަ އެވެ. އިންޑިޔާ ކަނޑުގެ ތެރޭގައި ދުވެ ނެގި ކޮންމެ ސައްޔާޙެއް ދިވެހީންގެ ޚަބަރު ލިޔެފައިވަނީ މިހެންވެ އެވެ. އެފަދަ ހުރިހާ ލިޔުމަކުންވެސް ބުނެދެނީ އެއް ވާހަކައެކެވެ. ދިވެހީންނަކީ މުސްތަޤިއްލު ދައުލަތެއްގެ ވެރި ބަޔެއްކަމެވެ. ތަހުޒީބު ޤައުމެއްގެ ވެރި ބަޔެއްކަމެވެ. މެހެމާނުދާރީގެ ބަޔެއްކަމެވެ. ރަޙުމަތްތެރި އޯގާވެރި ނަސްލެއްކަމެވެ.

ރޫމީންގެ ޒަމާނަށް ފަހު ދެން މި ކަނޑު ދުވާން ނިކުތީ ޢަރަބީންނެވެ. ދުނިޔޭގެ އައު ބާރެއްގެ ގޮތުގައި ޢަރަބީންގެ ވެރިކަން ފެށިގެން ދިޔައީ އެވެ. ރޫމީން ފަދައިން ޢަރަބީންގެ ވެރިކަންވެސް މިޞްރާއި އެފްރިކާ ބައްރުގެ ގޮނޑުދޮށްތަކުގައިވާ ޝަހަރުތަކާއި ހަމަޔަށް ފުޅާވެގެން ދިޔަ އެވެ. ރޫމީންގެ އަތުން ނަގުލުވި މަޢުލޫމާތުތަކާއި އެކު ޢަރަބީންގެ ޢިލްމީ ފޮތްތަކުގެ ތެރެއަށްވެސް އިންޑިޔާ ކަނޑާއި އެކަނޑުގައިވާ ދައުލަތްތަކުގެ ޚަބަރުތައް ވަންނާންފެށި އެވެ. މި ސަރަޙައްދުގައި ހުރި ވިޔަފާރީގެ ފުރުސަތުތަކާއި އަދި ޢިލްމާއި ހުނަރުތަކުގެ ޚަބަރުތަކަށް ޝައުގުވެރިވާން ފެއްޓި އެވެ. ޢަރަބީންގެ ސައްޔާޙުންނާއި ޢާލިމުންނާއި އަދި ސައުދާގަރުން މި ކަނޑު ދުވާން ބައިބަޔަށް ނިކުންނަން ފެށި އެވެ.

މި ސަރަޙައްދުގެ ޚަބަރުތައް ލިޔުއްވި އިސްލާމީ ސައްޔާޙުންގެ ތެރެއިން އާއްމުކޮށް މަޝްހޫރުވެފައިވަނީ އިބްނި ބަޠޫތާގެ ލިޔުއްވުމެވެ. އެހެންނަމަވެސް އޭގެ މާކުރިންވެސް މި ސަރަޙައްދާއި ގުޅޭ ޚަބަރުތައް ޢަރަބި ލިޔުންތެރީންގެ ފުށުން ދުނިޔެއަށް އާއްމުކޮށްފައިވެ އެވެ. މިގޮތުން އަލްބީރޫނީ އާއި އަލްމަސްޢޫދީ އާއި އަލްމަޤްދިސީ އާއި އަދި ޝަރީފުލް އިދުރީސީ ފަދަ ބޭބޭފުޅުންނަކީ މި ކަނޑުގެ ވިޔަފާރި އާއި މިތަނުގައިވާ ދައުލަތްތަކާއި ގުޅޭގޮތުން ލިޔުއްވި މަޝްހޫރު ޢިލްމުވެރީންނެވެ. އަދި ކޮބައިތޯ އެވެ. އެދުވަސްވަރުގެ އިސްލާމީ ފިލޯސަފަރުންވެސް ވަނީ ބައެއް ފަލްސަފީ ނަޒަރިއްޔާތަކުގެ ޚިޔާލާތުތަކުގެ ތެރޭގައި މިސާލެއްގެ ގޮތުން އިންޑިޔާ ކަނޑުގެ ސަރަޙައްދު ނަންގަވާފަ އެވެ.

އިބްނި ޠުފައިލު ލިޔުއްވި ޙައްޔު ބުނު ޔަޤްޟާން ވާހަކައަށް ބައްލަވާށެވެ. އެވާހަކައިގައި އޭނާ ސިފަކޮށްފައިވަނީ އިންޑިޔާ ބައްރުގެ ކައިރިން "އީކުއޭޓަރުގެ މަތީގައިވާ ރަށްތަކެއްގައި" ކުއްޖަކު ބޮޑުވަމުން އަންނަ މަންޒަރެވެ. އިންޑިޔާ ބައްރުގެ ކައިރީގައި އީކުއޭޓަރުގެ މަތީގައިވާ ރަށްތަކަކީ ދިވެހިރާއްޖެ ނޫން ކޮންތަނެއްތޯ އެވެ. ރާއްޖޭގެ މިސާލުން މިސާލު ނަންގަވައިގެން އޭނާ ވާހަކައެއް ލިޔުއްވާފައިވުމުން ބުނެދެނީ ދިވެހީން ދުނިޔެއަށް މަޝްހޫރުވެފައިވާ މިންވަރެވެ. މިރާއްޖޭގެ ޚަބަރު އެދުވަސްވަރު ފެތުރިފައިވާ މިންވަރެވެ.

ޢަރަބީންގެ ރަން ޒަމާނުގެ ތެރެއިން ދިވެހިރާއްޖެއާ ގުޅޭ ޚަބަރުތައް ގިނަ ޢަދަދަކަށް ފެނެ އެވެ. މިގޮތުން ބަލާލާއިރު، މީލާދުން 9 ވަނަ ޤަރުނުގެ ތެރޭގައި އުޅުއްވި މަޝްހޫރު ފާރިސީ ސައްޔާޙު ސުލައިމާނުއްތާޖިރު ރާއްޖެ އާއި ބެހޭގޮތުން ލިޔުއްވާފައިވާ ލިޔުން ފާހަގަވެ އެވެ. ހަމައެހެންމެ ސުލައިމާނާއި ދާދި އެއް ދުވަސްވަރެއްގައި އުޅުއްވި އަލްމަސްޢޫދީ ވެސް ވަނީ އޭނާގެ "މުރޫޖުއް ޛަހަބު ވަ މަޢާދިނުލް ޖަވްހަރޭ" ކިޔުނު ފޮތުގައި ދިވެހިރާއްޖެއާ ގުޅޭ ގިނަ ޚަބަރުތަކެއް ލިޔުއްވާފައިވެ އެވެ. މީލާދުން 900 ގެ އަހަރުތަކުގެ ތެރޭގައި އުޅުއްވި އަލްމަޤްދިސީވެސް ހަމަ މިފަދައިން ރާއްޖޭގެ ވާހަކަ ކޮންމެވެސް މިންވަރަކަށް ލިޔުއްވާފައިވެ އެވެ.

ހަމަމިފަދައިން މީގެ ހާހަކަށް އަހަރު ކުރީން ސިސިލީގައި ދިރި އުޅުއްވި ޝަރީފުލް އިދުރީސީގެ ލިޔުއްވުންވެސް ފާހަގަކޮށްލެވެ އެވެ. އަލްއިދުރީސީ އަކީ ދުނިޔޭގެ ޖިއޮގްރަފީ ޢިލްމުގައި ފާހަގަކޮށްލެވޭ ޢިލްމުވެރިއެކެވެ. އެއިރު ސިސިލީގެ ރަސްކަލަކަށް ހުންނެވި ރޯޖަރަށް އޭނާވަނީ ދުނިޔޭގެ ޗާޓެއްވެސް ހައްދަވާ ދެއްވާފަ އެވެ. ޝަރީފުލް އިދުރީސީ ލިޔުއްވި ނުޒްހަތުލް މުޝްތާޤޭ ކިޔުނު ފޮތުގައި އޭނާ ލިޔުއްވާފައިވާ އެއްޗެއްގެ އިނގިރޭސި ތަރުޖަމާގައިވަނީ

"....އެއީ ދީބަޖާތު ޖަޒީރާތަކެވެ. އެއީ ގާތްގާތުގައިވާ ގުނާ ޢަދަދު ނުކުރެވޭހާ ގިނަ ޖަޒީރާތަކެކެވެ. އެތަނުގެ ގިނަ ރަށްރަށަކީ ފަޅު ރަށްރަށެވެ. މީގެ ތެރެއިން އެންމެ ބޮޑު ރަށަކީ އަންބްރިޔާ އެވެ. އެއީ ބޮޑު އާބާދީއެއް އެތަނާއި އެތަނުގެ ވަށައިގެންވާ ރަށްތަކުގައި ދިރިއުޅޭ ރަށެކެވެ. އެ ޖަޒީރާ އާއި އެކުވެގެން ޤުމްރު ޖަޒީރާ އޮވެ އެވެ.

މި ރަށްތަށް އެކުވެފައިވަނީ އެރަށްތަކަށް ޙިމާޔަތާއި ރައްކާތެރިކަން ފޯރުކޮށްދޭ ރަސްކަލެއްގެ މައްޗަށެވެ. އެ ރަސްގެފާނު އޭނާގެ ލަޔާގަތު ތަންދޭ މިނަށް ސުލްޙަ ގާއިމުކުރެތެވެ. އެބައިމީހުންގެ ރައްޔިތުންގެ މައްޗަށް އެ ރަސްގެފާނުންގެ އަނބިކަނބަލުންވެސް ޙުކުމްދާރެއްގެ ގޮތުގައި އިސްވެގެންވެ އެވެ......"

މިފަދައިން ދިވެހިރާއްޖޭގެ މީހުންކޮށްއުޅޭ މަސައްކަތާއި ދައުލަތުގެ އެކްސްޕޯޓު މުދަލާއި އަދި ގެދޮރު އަޅާ އުޅޭ ގޮތާއި ދިރިއުޅުން ހުރި ގޮތުގެ މައްޗަށް އަލިއަޅުވާލައްވާ އޭނާ ލިޔުއްވާފައިވެ އެވެ.

އިދުރީސީގެ މި ލިޔުއްވުމުންވެސް މިއީ ދައުލަތެއް ހިނގަމުން އަންނަ ރާއްޖެއެއްކަން އަންގައިދެ އެވެ. މިޒަމާނުގެ ތިލަ ޢިބާރާތަކުން ދަންނަވާނަމަ އެއިރުވެސް ދިވެހީންނަކީ "ސްޓޭޓުހުޑެއް" ލިބިފައިވާ ބައެއްކަން އެނގެ އެވެ. މީގެ އިތުރަށް ދެން ބުނެދޭ ކަންކަމާ މެދުވެސް ވިސްނާލައްވަން ވާނެ އެވެ. އެއީ ސިސިލީ އޮންނަނީ ކޮންތާކުތޯ އެވެ. ރާއްޖެ މިއޮތީ ކޮންތާކުތޯ އެވެ. ޝަރީފުލް އިދުރީސީ މިރާއްޖެ ވަޑައެއް ނުގަންނަވަ އެވެ. ކިއެއްތަ މި ސަރަޙައްދަށްވެސް ވަޑައެއް ނުގަންނަވަ އެވެ. މި އެންމެހައި ކަންކަމަށް ވިސްނުން ހިންގަވަމުން ސިސިލީގައި ހުރި ބޭފުޅަކަށް މި ކުޑަކުޑަ ރާއްޖޭގެ ޚަބަރު ތަފްސީލުކޮށް ލިޔުއްވާން އެނގުނު ގޮތެއް ވިސްނާލައްވަން ވާނެ އެވެ.

މީގެ ހާސް އަހަރު ކުރީންވެސް ދުނިޔޭގެ ޢިލްމީ ފޮތްތަކުން ދިވެހީން މިވަނީ ޖާގަ ހޯދައިފަ އެވެ. ފާރިސީންނާއި ސީނުކަރައިގެ މީހުންގެ ފޮތްތަކުންނެވެ. ރޫމީންނާއި ޢަރަބީންގެވެސް ފޮތްތަކުންނެވެ. އަދިވެސް އެޒަމާނުގެ މިފަދަ ކިތަންމެ ބައެއްގެ ފޮތްތަކުންނެވެ. އިހު އެވޭލާ ޒަމާނުގެ ފޮތްތަކުގެ ތެރެއަށް ދިވެހީންގެ ނަން ވައްދައިދިނީ އިންޑިޔާ ކަނޑުގެ ވިޔަފާރި އެވެ. އެ ވިޔަފާރީގައި ދިވެހީން ޝާމިލުވެ ތިބި ތިބުމެވެ. ދުނިޔޭގެ އެހެނިހެން ވިޔަފާރި ބަނދަރުތަކަށް ދިވެހީންގެ އޮޑިފަހަރުތައް ކުރަމުންދިޔަ ދަތުރުތަކެވެ. އެހެންނޫންނަމަ މި ސަރަޙައްދަށް ދުވަހަކުވެސް "ބޯ ދިއްކޮށްލައިފައި ނުވާ" ބޮޑެތި ޢާލިމުންނާއި ފައިލަސޫފުންގެ ލިޔުއްވުންތަކުގެ ތެރެޔަށް ދިވެހީންގެ ޚަބަރުތައް ދާންޖެހޭ ސަބަބެއްނެތެވެ. "އިންޓަރނޭޝަނަލް ޓުރޭޑު" ހިނގަހިނގާ އޮތީ ދިވެހީންވެސް އަދާކޮށްދިން މެހެމާނުދާރީ އާއި އެކީގައެވެ. މިއީ ދުނިޔެއަށް ދިވެހީން ކުޅަ އެއް ޚިދުމަތެވެ.

ދުނިޔެ ދެކެފައިވާ ބޮޑެތި ޙަޟާރަތްތަކުން މި ކަނޑުގެ ތެރޭގައި ވަނީ ދެކޮޅަށް "ދުވެ ނަގާފަ" އެވެ. މެލޭ ބައްރާއި އިންޑޮނީޝިޔާގެ އަސޭކަރަ ފަދަ ތަންތަނުންނެވެ. ފާރިސްކަރައިގެ ގޮނޑުދޮށުގެ ޝަހަރުތަކުންނާ ސިލޯނުކަރައިގެ ގޮނޑުދޮށުގެ ޝަހަރުތަކުންނެވެ. ދެކުނު އިންޑިޔާގެ ކަރަތަކުންނެވެ. މިއީ ހައްތަހާވެސް މަޝްހޫރު ވިޔަފާރި ބަނދަރުތަކެވެ. މި ތަންތަނާއި އެފްރިކާ ބައްރުގެ ކަރަ ގޮނޑުދޮށުގައިވާ ވިޔަފާރީގެ ބަނދަރުތަކާ ގުޅައިދޭ މަގުގެ މެދުގައި ދެން މިއޮންނަނީ ދިވެހީންގެ ރާއްޖެ އެވެ. މިދެންނެވި އެންމެހައި ވިޔަފާރީގެ މަރުކަޒުތަކާއި އެފުރިކާ ބައްރާއި ދެމެދު ދަތުރުކުރަމުން ދިޔަ ނައުފަހަރުތައް މަޑުކުރި މަޝްހޫރު "ޓުރާންސިޓު" ބަނދަރަކީ މިއީ އެވެ.

މާޅޮސްމަޑުލާ މިލަދުންމަޑުލާ އަދި ތިލަދުންމަތީގެ ރަށްރަށުން މިއަދުވެސް ކޮނެގެން ނެގެމުން އެހެރަދާ ހިފާ ގެންގުޅޭ މުށި ކަންވާރުގެ ސާމާނަކީ މިބަހުގެ މައްޗަށް ހުރި ހެކިތަކެވެ. ރޯމަން ޕޮޓަރީގެ ބާވަތްތަކާއި އިންޑިޔަން ޕޮޓަރީ އާއި އަދި ސީނުކަރައިގެ ތަށިތަކަކީ އެތަންތަނުން ޣާއިބުވެ މިތަނަށް ވުޖޫދުވީ ތަކެއްޗެއްނޫނެވެ. އެއީ މިތަނަށް އާއްމު އުސޫލުން ޒިޔާރަތްކުރަމުން ގެންދިޔަ ބޭރުކަރަކަރައިގެ ވިޔަފާރި ނައުފަހަރުތަކުގެ އަސަރެވެ. އެތަންތަނަށް ދިވެހި އޮޑިފަހަރު ކުރި ދަތުރުތަކުގެ ހެއްކެވެ.

އިހު ޒަމާނުގެ ދަތުރުފަތުރު އޮތީ ކިހިނެތްތޯއެވެ؟ މިއަދު އެއްޗަކަށް އަރާ އިށީނުމުން "ރޫސް ލައިފާ" ގެންގޮސް އެމީހަކު ދާން ބޭނުން މަންޒިލަކަށް ގެންގޮސް މަޑުކުރިޔަސް، އެހާރުގައި ކަން އޮތީ މިހެނެއްނޫނެވެ. އެޒަމާނުގައި ދިގު ދަތުރުތަކަށް "ޓްރާންސިޓު" ބަނދަރުތައް މުހިންމުވެ އެވެ. އެއިން ކޮންމެ ބަނދަރެއްގައި މަޑުކޮށްލަނީ މިޒަމާނު ފަދައިން ދެތިން ގަޑިއިރަކަށްވެސް ނޫނެވެ. އެތައް ދުވަހަކަށެވެ. އަދި ވައި ނުބައިވެއްޖެ ނަމަ އެތައް މަސް ދުވަހަކަށެވެ. މިގޮތުން އިންޑިޔާ ކަނޑު ހުރަސްކުރާ ކިތަންމެ ނައުފަހަރެއް ދިވެހި ބަނދަރުތަކުގައި މަޑުކުރަމުން ގޮސްފައިވެ އެވެ. ދުނިޔޭގެ ކިތަންމެ ސައުދާގަރުންނެއް އެމީހުންގެ ވިޔަފާރި ދަތުރުތަކުގައި މިރާއްޖޭގައި މަޑުކޮށްފައިވަނީ މިހެންވެ އެވެ. އެ ނައުފަހަރުތަކަށް ފެން ބަރުކޮށްދީ މެހެމާނުދާރީ އަދާކޮށްދެމުން ދިޔައީ ދިވެހީންނެވެ. ދިވެހި ދައުލަތަކީ އެއިރުގެ ދުނިޔޭގައި މަޝްހޫރު މެހެމާނުސަރާއެކެވެ.

ތިލަދުންމައްޗާއި މާޅޮސްމަޑުލާއި އަދި މާލެފަދަ ތަންތަނަކީ އިހުޒަމާނުގެ މަޝްހޫރު "އިންޓަރނޭޝަނަލް ޕޯޓު" ތަކެވެ. ކަނޑުމަހާއި ބޮއްޔާއި މާވަހަރާއި ރޯނާއި އަދި ރީތި މޮޅު ފަށުވި ފޭރާން މި ޕޯޓުތަކަށް އަންނަ ނައުފަހަރަށް ދިވެހީން ވިއްކަމުން ދިޔައެވެ. އެއީ ދިވެހި ދައުލަތުން ބޭރުކުރަމުންދިޔަ މައިގަނޑު އެކްސްޕޯޓު މުދަލެވެ. އަދި މުށި ކަންވާރުގެ ބާވަތްތަކާއި، ކަސަބު ބާދަލާ އާއި ފަށުވީގެ ބާވަތްތަކާއި އަދި މީނުންވެސް އެހެނިހެން ބާވަތްތުގެ މުދާތައް އެ ޕޯޓުތަކުން ދިވެހިރާއްޖެއަށް އިންޕޯޓު ކުރަމުން ގޮސްފައިވެއެވެ. މިއީ މި ދައުލަތް ހިނގަހިނގާ އޮތް މަގެވެ.

ދުނިޔޭގެ "ޖިއޯ ޕޮލިޓިކްސް" އާއި ގުޅިފައިވާ ކަނޑެއްގެ މެދުގައި، ދެހާހަށްވުރެ ގިނަ އަހަރުވީ ދައުލަތެއްގެ ގޮތުގައި ދިވެހީން ތިބެފައި މިވަނީ ކިހިނެތް ހެއްޔެވެ؟ ދުނިޔޭގެ ތާރީޚުގެ މައްޗަށާއި މި ސަރަޙައްދުގެ ތާރީޚުގެ މައްޗަށް ބަލާލިކަމުގައި ވިޔަސް މި ދައުލަތް ދެމިގެން މި އައި ގޮތަކީ އަޖާއިބުވާހާ މޮޅު ގޮތެއްކަމުގައި ފެންނާނެ އެވެ. ހޯދާ ބަލާ އުނގެނޭންވީ އެކަންކަމެވެ. ދިވެހީންގެ ވާހަކައަކީ އެއީ އެވެ. ދިވެހި ޤައުމިއްޔަތޭ ބުނެވެނީވެސް އެ ވާހަކައަށެވެ. ދިވެހި ނަސްލު ދުނިޔޭގެ ކުރިމަތީގައި ފަޚުރު ހާސިލު ކުރާންވީވެސް އެވާހަކައިންނެވެ. މި ދައުލަތުގެ ފަޚުރާ ޝަރަފު ނެގެހެއްޓޭނީވެސް އެއިރަށެވެ.

އާދޭހެވެ! އަމިއްލަވަންތަކަމާއި މުސްތަޤިއްލުކަމެއްގެ މަތީގައި ފާއިތުވެ ދިޔަ ދެހާހަކަށް އަހަރު ދިވެހީން ތިބެއްޖެ އެވެ. މި ގޮތުގައި ތިބީ ފިލައިގެން ބޮދައިގެން ނޫންކަންވެސް ދިވެހި ތާރީޚުގެ އިތުރަށް ދުނިޔޭގެ ތާރީޚުވެސް އެބަ ބުނެދެއެވެ. މި ދިގު މާޒީ ބުނެދޭ ވާހަކަ ގިނަ ގުނަ އެވެ. ދިވެހީންނަކީ އަނެކުންނަށް އޯގާވެރި ރަޙުމަތްތެރި ބަޔެއްކަން ބުނެދެ އެވެ. އެއްވެސް އިރެއްގައި ދުނިޔެއަށް ހުރި ނުރައްކަލެއް ނޫންކަންވެސް ބުނެދެ އެވެ. ކޮންމެ ބަޔަކާވެސް ބައްދަލުކުރީ އުފާވެރި މޫނަކައިގެންކަން ހާމަކޮށްދެ އެވެ. ދުނިޔެ ދުށް ކޮންމެ ޙަޟާރަތެއްގެ ބަޔަކު ދިވެހީންނާ މެދު ހެޔޮ ބަސްތައް ރައްދުކޮށް ލިޔެފައި އެވަނީ މިހެންވީމަ އެވެ. ދިވެހީންގެ ދިގު މާޒީ ޗާލުވެފައި ރީއްޗެވެ. އެހާމެ ޝައުގުވެރި އެވެ.

ޤައުމެއް ދިރޭނީ ޤައުމެއްގެ މާޒީ ހަދައިގެނެއް ނޫނެވެ. އެ މާޒީ ދަސްކޮށް އޭގެން ޢިބުރަތް ލިބިގަނެވެ. ފާއިތުވެ ދިޔަ ދެހާހަށްވުރެ ގިނަ އަހަރުވީ ދިވެހީންގެ މާޒީ އަޅުގަނޑުމެން ދަސްކުރާންވީ އެވެ. ކާބަފައިން މިތަނުގައި ދައުލަތެއް އާރާސްތުކޮށްގެން ތިބި ގޮތް ބަލާންވީއެވެ. ދުނިޔޭގެ ކުރިމަތީގައި ދިވެހީންނަށް ލިބިއޮތް ޝަރަފާ ޢިއްޒަތަކީ ކޮބައިކަން ހޯދާންވީ އެވެ. ދިވެހި ޤައުމިއްޔަތު ބިނާކުރި ކާބަފައިން އެ ޤައުމިއްޔަތު ބިނާކުރީ ކިހިނެތްކަން އެނގޭނީވެސް އެއިރަށެވެ. ދިވެހި ދައުލަތް ދިރުވޭނީ އެއިރަށެވެ. މި ދައުލަތުގެ ޝަރަފާ ކަރާމަތް ނެގެހެއްޓޭނީ އެއިރަށެވެ. (ނިމުނީ)