އާންމު އުސޫލުން ކަން ހިނގާއިރު ކޯޓުތަކުގައި ހިނގަނީ ތިން މަރުހަލާއެކެވެ. އެއީ ދަށު ކޯޓު މަރުހަލާ އާއި އިސްތިއުނާފީ ކޯޓުތައް ކަމުގައިވާ ހައި ކޯޓާއި ސުޕްރީމް ކޯޓު މަރުހަލާ އެވެ. ސުޕްރީމް ކޯޓުން ގޮތެއް ނިންމުމުން ދެން އެ ނިމުނީ އެވެ. އިތުރަކަށް އެ މައްސަލައެއްގައި އިންސާފު ހޯދަން ދާނެ އެއްވެސް ތަނެއް ނޯންނާނެ އެވެ.

މިހެނަސް، ޓްރާންސްޕޯޓު މިނިސްޓްރީއާ ދެކޮޅަށް ދީބާޖާ އިންވެސްޓްމަންޓްސް އިން ހުށަހެޅި މައްސަލައިގައި ކަން ހިނގައިދިޔައީކީ އާންމު އުސޫލަކުން ނޫނެވެ. މިއީ ރާއްޖޭގެ ޝަރުއީ ތަރީހުގައި ސުޕްރީމް ކޯޓުން އެއް މައްސަލައެއް ތިން ފަހަރު ބަލައި ގޮތެއް ނިންމި ހަމައެކަނި މައްސަލަ އެވެ. އެކަމަކު އަނެއްކާ ވެސް އެންމެ ދަށު ކޯޓުން ފަށައިގެން މިކަމުގައި ގޮތްތަކެއް ނިންމަން، އެ ކުންފުނިން އަލުން ބަލުން މަސައްކަތް ފަށަން ޖެހޭ ހިސާބަށް ކަންކަން ގޮސްފި އެވެ.

ވެގެން އުޅޭ ގޮތަކީ، ތިން މަރުހަލާ ނިމި ބަދަލު ދިނުމުގެ ކަންކަން އަލުން ސިވިލް ކޯޓުން ބަލަން ސުޕްރީމް ކޯޓުން ހުކުމް ކުރީ އެވެ. މި ހުކުމް މިގޮތަށް އޮއްވައި ކުރީ ސަރުކާރުން ބަދަލު ދިނުމުގެ މައްސަލަތަކުގައި ކޯޓުން ބޭރުން ގޮތް ނިންމަން އެކުލަވާލި އުސޫލެއްގެ ދަށުން ހުށަހަޅައިގެން، ދީބާޖާއިން ސެޓްލްމަންޓް އެއްބަސްވުމެއްގައި ސޮއިކުރީ އެވެ. އެއްބަސްވެވުނީ ދެ ޕޭމަންޓަކަށް ބަހާލައިގެން 64 މިލިއަން ރުފިޔާ ދިނުމަށެވެ.

މި ސެޓްލްމަންޓް އެއްބަސްވުމުގެ ދަށުން، 12 މިލިއަން ރުފިޔާ ފުރަތަމަ ޕޭމަންޓުގެ ގޮތުގައި ދޫކުރި އެވެ. ދެވަނަ ޕޭމަންޓް ދޫކުރަން މޯލްޑިވްސް މަނިޓަރީ އޮތޯރިޓީ (އެމްއެމްއޭ) އަށް ފޮނުވާފައި އޮއްވާ، ސަރުކާރު ބަދަލުވެއްޖެ އެވެ. އެއާ އެކީގައި ލިޔެކިޔުންތަކުގައި މައްސަލައެއް ހުރި ކަމަށް ބުނެ އެ ފައިސާ ދީބާޖާއަށް ދުލެއް ނުކުރި އެވެ. ދެން މި ސަރުކާރުގެ ބަންޑާރަނައިބު ނިންމެވީ އޭރުގެ ސެޓްލްމަންޓް ކޮމިޓީން ހަދާފައި ހުރި ހުރިހާ އެއްބަސްވުންތަކަކަށް އަމަލުކުރުން މަޑުޖައްސާލާށެވެ. އަނެއްކާ ވެސް މައްސަލަ ކޯޓަށެވެ.

މައްސަލައިގެ މުގުލުގައި އޮތް އެއްބަސްވުން

ދީބާޖާ އާއި ދައުލަތާ މި ހިނގަމުންދާ މައްސަލައިގެ މުގުލުގައި އޮތީ ކުރީގެ ރައީސް މުހައްމަދު ނަޝީދުގެ ސަރުކާރުގެ ދުވަސްވަރު، ފެބްރުއަރީ 2010 ގައި ސޮއިކުރި އެއްބަސްވުމެކެވެ. މި އެއްބަސްވުމަކީ އޭރުގެ ސަރުކާރުގެ ގެންގުޅުނު ޕްރޮވިންސް ނިޒާމުގެ ތެރޭގައި ހިމެނޭ އުތުރު ޕްރޮވިންސް (ނ.، ރ.، ބ.، އަދި ޅ.)ގެ ހަތަރު އަތޮޅަށް ފެރީގެ ހިދުމަތް ފޯރުކޮށްދޭން ސޮއިކުރި އެއްބަސްވުމެކެވެ.

ފެރީ ހިދުމަތް ދިނުމުގެ އެއްބަސްވުމުގެ ދަށުން ދީބާޖާއަށް އޮތް އިލްތިޒާމަކީ އެ އަތޮޅުތަކުގައި މީހުން ދިރިއުޅޭ 47 ރަށަށް ކުޑަ އަގެއްގައި ފެރީ ހިދުމަތް ފޯރުކޮށްދިނުމާއި ފެރީ ޓާމިނަލްތައް އެޅުމެވެ. މިގޮތަށް ފެރީ ހިދުމަތް ފޯރުކޮށްދިނުމުގެ މުގާބިލުގައި އޭރުގެ ސަރުކާރުން އެއްބަސްވެފައި އޮތީ ރިސޯޓެއް ހިންގަން ރ. ކުޑަކުރަތު ދީބާޖާއާ ހަވާލުކުރުމަށާއި ފެރީ ޓާމިނަލް އަޅަން ދޫކުރާ ބިންތަކުގައި ކުޑަ ޓެކްސް ސްކީމެއްގެ ދަށުން ހޮޓާ ނުވަތަ ގެސްޓުހައުސް ފަދަ ސިނާއީ މަސައްކަތެއް ކުރުމަށް ހުއްދަ ދިނުމަށެވެ.

މި ރަށްރަށުގައި ދީބާޖާއިން ހިދުމަތް ދެމުން ދަނިކޮށް، އެއްބަސްވުން ހެދި ސަރުކާރު ބަދަލުވެ، އޭރު ވެރިކަމުގައި އޮތް ރައީސް ވަހީދުގެ ސަރުކާރުން ވަނީ، ބ. ފުޅަދޫ އާއި އެ އަތޮޅު ފެހެންދޫއާ ދެމެދު ކުރާ ދަތުރުތައް ހުއްޓިފައި އޮތުމުން މެއި 29، 2013 ގައި ހިދުމަތް އަލުން ފަށަން ދީބާޖާއަށް އަންގާފަ އެވެ. ޖެހިގެން އައި ދުވަހު ހިދުމަތް ހުއްޓިފައި އޮތުން ސަބަބަކަށް ދައްކައި، ޓްރާންސްޕޯޓު މިނިސްޓްރީން އެ އެއްބަސްވުން ބާތިލުކުރި އެވެ.

ތިން ކޯޓަކުން ގޮތް ނިންމައިފި

އެއްބަސްވުން ބާތިލުކުރި މައްސަލަ ދީބާޖާއިން ސިވިލް ކޯޓަށް ހުށަހެޅީ، އެއްބަސްވުން ބާތިލުކުރީ ގާނޫނާ ހިލާފަށް ކަމަށް ކަނޑައަޅައިދިނުމަށާއި އެއްބަސްވުން ބާތިލުކުރުމާ ގުޅިގެން ލިބުނު ސީދާ މާލީ ގެއްލުމުގެ ބަދަލުގެ ގޮތުގައި 2.4 ބިލިއަން ރުފިޔާ ނަގައިދިނުމަށް އެދި އެވެ. އެ ކުންފުނިން ހުށަހެޅި މައްސަލައިގައި ފާހަގަކުރި މައިގަނޑު ކަންކަމަކީ އެއްބަސްވުން ބާތިލުކުރީ، ބާތިލުކުރެވޭނެ ހާލަތެއް ނެތި، ޓްރާންސްޕޯޓު މިނިސްޓްރީއަށް ލާޒިމުވެގެންވާ އިލްތިޒާމްތައް ވެސް ފުރިހަމަ ނުކޮށް ކަމަށެވެ.

ދީބާޖާއިން އެންމެ ދަށު ކޯޓަށް މި މައްސަލަ ހުށަހެޅިއިރު ފާހަގަކުރި ނުކުތާއަކީ، ޓްރާންސްޕޯޓުން މި އެއްބަސްބުން ބާތިލުކުރީ އެއްބަސްވުމުގެ ދަށުން އެ މިނިސްޓްރީއަށް ލާޒިމުވެގެންވާ އިލްތިޒާމްތައް ފުރިހަމަ ނުކޮށް، ގާނޫނާ ހިލާފަށް ކަމަށެވެ. ސިވިލް ކޯޓުގައި މައްސަލަ ބެލި ފަނޑިޔާރު ދީބާޖާ ކޮޅަށް މައްސަލަ ނިންމަމުން ބުނީ ސަރުކާރުން އެއްބަސްވުން ބާތިލުކުރީ ގާނޫނާ ހިލާފަށް ކަމަށެވެ. ނަމަވެސް ގެއްލުމުގެ ބަދަލުގެ ގޮތުގައި ދީބާޖާއިން އެދުނު އަދަދުގެ ބަދަލުގައި އެ ކޯޓުން ބަދަލެއްގެ ގޮތުގައި ދޭން ހުކުމް ކުރީ 348.9 މިލިއަން ރުފިޔާ އެވެ.

ސިވިލް ކޯޓުގެ ހުކުމް ދައުލަތުން ހައި ކޯޓުގައި އިސްތިއުނާފު ކުރުމުން އެ ކޯޓުން ސިވިލް ކޯޓުގެ ހުކުމް ބާތިލުކުރީ އެވެ. ދެން އެ މައްސަލަ ދިޔައީ ސުޕްރީމް ކޯޓަށެވެ. މަތީ ކޯޓުން އެ މައްސަލައިގެ މައުލޫގައި ގޮތެއް ނިންމުމުގެ ބަދަލުގައި، ހައި ކޯޓުގެ ހުކުމް ބާތިލުކުރީ އިޖުރާއީ ނުކުތާއެއްގެ މައްޗަށް ބިނާކޮށެވެ.

ބަދަލު ދޭން ސުޕްރީމް ކޯޓުން ނެރުނު ހުކުމާމެދު ކަންބޮޑުވުން އޮތުމުން ރައްޔިތުންގެ މަޖިލީހުން މައްސަލަ ބެލި އެވެ. އެއަށް ފަހު ފާސްކުރީ ދީބާޖާގެ ހުކުމް ރިވިއުކުރުމަށް ބަންޑާރަ ނައިބަށް ދަންނަވާށެވެ. އެގޮތަށް ފާސްކުރީ، މައްސަލަ ރިވިއުކޮށްގެން ވެސް ކާމިޔާބު ނުވާނެ ކަމަށް ބަންޑާރަ ނައިބު ވިދާޅުވެފައިވަނިކޮށެވެ.

ނަމަވެސް، ބަންޑާރަ ނައިބު ސްޓޭންޑް ބަދަލުކޮށް، ދީބާޖާ މައްސަލަ ރިވިއު ކުރުމަށް ސުޕްރީމް ކޯޓަށް ހުށަހެޅުއްވި އެވެ. ސުޕްރީމް ކޯޓުން މައްސަލަ ރިވިއުކުރުމަށް ފަހު ކުރީގެ ބެންޗުން ނެރުނު ހުކުމް ބާތިލުކުރި އެވެ. ނަމަވެސް އެ ހުކުމަށް އަހަރުތަކެއްވެފައި ވާތީ އެންމެ އިންސާފުވެރި ގޮތަކީ، މައްސަލަ އަލުން ސުޕްރީމް ކޯޓަށް އިސްތިއުނާފު ކުރުމުގެ ފުރުސަތު ދިނުމެވެ.

ސުޕްރީމް ކޯޓުގައި ކުރިއަށް ދިޔަ އިސްތިއުނާފުގައި ތިން ވަނަ ފަހަރަށް މައްސަލަ ބެލުމަށް ފަހު ތިން ފަނޑިޔާރުން އިއްތިފާގުވީ، އެއްބަސްވުން ބާތިލުކުރީ ގޯސްކޮށް ކަމަށެވެ. މިހެންކަމުން ދީބާޖާއަށް ބަދަލެއް ލިބެން ޖެހޭނެ ކަމަށެވެ. ނަމަވެސް ބަދަލު ނެގުމުގައި ސިވިލް ކޯޓުން ހިސާބުތައް ހެދީ ގޯސްކޮށް ކަމަށް ކަނޑައަޅައި، ބަދަލުގެ އަދަދާ މެދު ގޮތެއް ނިންމަން އަލުން ސިވިލް ކޯޓަށް މައްސަލަ ފޮނުވާލި އެވެ.

އޮޑިޓަރުގެ ރިޕޯޓާއެކީ މައްސަލަ އަނެއްކާވެސް ވާނުވާއަށް

ސެޓްލްމަންޓު އެއްބަސްވުން އޮއްވައި، އެޓާނީ ޖެނެރަލް އޮފީހުން އެދިގެން ބަދަލުގެ ގޮތުގައި ކަނޑައެޅި އަދަދާ ގުޅޭ ގޮތުން އޮޑިޓާ ޖެނެރަލް ވަނީ ރިޕޯޓެއް ނެރުއްވާފަ އެވެ. އެ ރިޕޯޓުގައި ބަދަލުގެ ގޮތުގައި ދޭން ކަނޑައެޅި އަދަދާ މެދު ސުވާލު އުފައްދައި، އެއީ ދައުލަތަށް ގެއްލުންވާ ގޮތަށް އެކުލަވާލާފައިވާ އޮތް އަދަދެއް ކަމަށް އޮޑިޓަރުން ބުނެފައިވެ އެވެ.

މި ރިޕޯޓެއް ނެރުނު އިރު، ދީބާޖާއިން އޮތީ ފުރަތަމަ ޕޭމަންޓުގެ ގޮތުގައި 12 މިލިއަން ދޫކުރުމަށް ފަހު، ބާކީ ބައި ދޫނުކުރާ މައްސަލަ ކޯޓަށް ހުށަހަޅާފަ އެވެ. އެ ކުންފުނިން ވަނީ ސެޓްލްމަންޓް އެއްބަސްވުން "އަދަދު" އާ ހިއްސާކޮށްފަ އެވެ. އެ އެއްބަސްވުމުގައި އޮތް ގޮތުން މި އެއްބަސްވުމަށް ފަހުގައި ކޯޓުގައި މި މައްސަލަ ހިންގުމުގެ އިހުތިޔާރެއް ދީބާޖާއަކަށް އަދި ޓްރާންސްޕޯޓު މިނިސްޓްރީއަކަށް ވެސް ނުލިބެ އެވެ.

މިހެން ނަމަވެސް ސަރުކާރުން އެއްބަސްވުމާ އެއްގޮތަށް އަމަލުނުކުރުމުން ދީބާޖާއިން ވަނީ ސިވިލް ކޯޓަށް އެ މައްސަލަ ހުށަހަޅާފަ އެވެ. މިހާރު ސިވިލް ކޯޓުގައި އެ މައްސަލަ އޮތީ ހުލާސާ ބަޔާން އިއްވުމާ ހަމައިގަ އެވެ. ސަރުކާރުން އެ ފައިސާ ދޫކުރަން ޖެހޭތޯ ނުވަތަ ނޫންތޯ އެނގޭނީ ސިވިލް ކޯޓުން މައްސަލަ ނިންމުމުންނެވެ.

މިކަމުގައި ދީބާޖާގެ ކަންބޮޑުވުމަކީ ދައުލަތުގެ ތަތްގަނޑު ޖަހާފައި އޮތް އެއްބަސްވުމެއް އޮތް އިރު، އެއަށް އަމަލު ނުކުރުމެވެ. އަދި މި އެއްބަސްވުންތަކަށް އަމަލުކުރަން މަޑުޖައްސާލަން އެޓާނީ ޖެނެރަލްގެ އަންގާ އެންގެވުމަކުން އެ ކުންފުންޏަށް ލިބެން ޖެހޭ ކަމަށް އެންމެ މަތީ ކޯޓުން ކަނޑައަޅާފައި އޮތް ހައްގެއް ނިގުޅައިގަތުމެވެ. އަނެއްކާ ވެސް ހައްގު ހޯދަން ކޯޓުތަކުގައި އިތުރު އަހަރުތަކެއް އާދޭސް ކުރަން ޖެހުމެވެ.